W listopadzie aż trzy przegrane sprawy przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka

Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz) wykrył naruszenie prawa do własności dwóch obywateli Litwy K.P. oraz E.V., polegającego na niezapłaceniu im należnego odszkodowania z tytułu ustawowego przywłaszczenia ich własności.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału oraz z 1 artykułem Protokołu nr 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, regulacja prawna dotycząca odszkodowania należy do kompetencji każdego z państw (tj. w pewnych okolicznościach jest uprawniona do uzyskania części odszkodowania, a nie całej wartości rynkowej owej własności). Ani Konwencja, ani orzecznictwo Trybunału nie przewiduje wnioskodawcy prawa do całkowitego odszkodowania. Pomimo tego litewskie sądy krajowe przyznały na rzecz wnioskodawczyni kilkadziesiąt razy mniejsze odszkodowanie w stosunku do wartości rynkowej majątku w momencie jego przywłaszczenia. Ponadto nie uwzględniły sytuacji indywidualnej wnioskodawców.

W sprawie Pyrantienė przeciwko Litwie sąd ustalił, że państwo nie może zrzucić ciężaru odpowiedzialności na osobę za błędy popełnione przez instytucje państwowe. Ponadto, ETPCz zwrócił uwagę na to, że wnioskodawczyni była nabywczynią uczciwym nabywcą oraz nie mogła wiedzieć o tym, że o działkę, którą chce odzyskać ubiegają się również spadkobiercy poprzednich właścicieli. Sąd zaznaczył, że w podobnych sprawach szczególnie istotna jest zasada dobrej administracji, zgodnie z którą w przypadku rozstrzygania kwestii związanej z interesem publicznym, zwłaszcza z takimi podstawowymi prawami człowieka jak prawo własności, instytucje państwowe powinny działać szybko i konsekwentnie. Sąd uważa, że wydana w tej sprawie przez instytucje lokalne decyzja o dokonaniu sprzedaży działki wnioskodawczyni zapadła bez należytego wyjaśnienia wszystkich okoliczności. Po dokonaniu oceny wszystkich okoliczności Sąd doszedł do wniosku, że nie została zapewniona zasada prawidłowej równowagi interesów.

Tymczasem w sprawie Varnienė przeciwko Litwie ustalono odstąpienie od zasady prawa bezpieczeństwa prawnego. W 2002 r. Litewski Naczelny Sąd Administracyjny zobowiązał instytucje samorządowe do przywrócenia wnioskodawczyni prawa własności do działki, jednakże w 2004 r. prowadzone przez Litewski Naczelny Sąd Administracyjny postępowanie administracyjne zostało wznowione motywując to tym, że Litewski Naczelny Sąd Administracyjny wydając orzeczenie w 2002 r. mógł się pomylić w ocenie, czy kwestionowana działka należała do lasu, który jest własnością państwową. Ostatecznie Litewski Naczelny Sąd Administracyjny wydał nowe orzeczenie, na mocy którego uchylił swoje wcześniejsze orzeczenie z 2002 r.

ETPCz podkreślił istotność zasady res iudicata oraz zaznaczył, że żadna strona nie może dążyć do rozpatrzenia ostatecznej oraz uprawomocnionej decyzji sądu jedynie po to, aby sprawa została powtórnie rozpoznana. Uprawnienie sądu wyższej instancji do wznowienia postępowania powinno się ograniczyć do analizy błędów instytucji w danej sprawie, a nie do ponownego merytorycznego rozpatrzenia sprawy, zaś wznowienie postępowania nie może ukrytą być prowadzone pod postacią tajnej apelacji A więc Sąd ustalił, że została naruszona zasada bezpieczeństwa prawnego oraz prawo do procesu sądowego zapewnione w 6 artykule Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Sądy krajowe powinny samodzielnie decydować o wysokości odszkodowania z tytułu odstąpienia od Konwencji, jednakże ETPCz zastrzegł sobie prawo decydowania odnośnie poprawnego odszkodowania, jeżeli państwo nie będzie w stanie porozumieć się w ciągu 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się decyzji.

Trzecie, dla Litwy niekorzystne orzeczenie Trybunału, jest związane z prawem do swobodnego, pokojowego zgromadzenia się, które przewiduje Konwencja. W roku 2003 litewscy rolnicy zorganizowali blokadę dróg wymagając przy tym większego wsparcia finansowego dla rolnictwa. Po roku sporów w sądach krajowych organizatorzy blokady zostali skazani na 60 dni pozbawienia wolności, z tym, że karę odroczono na okres jednego roku. Tymczasem sąd w Strasburgu uznał naruszenie art. 11 Konwencji, a mianowicie naruszenie prawa do swobodnego, pokojowego zgromadzania się. Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że taka kara jest nieproporcjonalna, ponieważ demonstracja odbyła się bez przemocy, w czasie prowadzonych negocjacji z Rządem. Sąd wziął również pod uwagę, że rolnicy nie blokowali dróg dla samochodów osobowych i pojazdów przewożących niebezpieczne towary. Zgodnie z wyrokiem, Litwa jest zobowiązana wypłacić dla każdego z pięciu rolników po 2 tys. euro (6 900 litów) zadośćuczynienia.

Europejska Fundacja Praw Człowieka jest zaniepokojona ciągle pogarszającym się wizerunkiem państwa litewskiego w Europejskim Trybunale Praw Człowieka. Ponadto, dopuszcza się zwiększenie liczby analogicznych spraw w ETPCz, ponieważ Litwa nadal nie potrafi odpowiednio dotyczących dostosować prawa krajowego do prawa międzynarodowego, w tym też kwestii odszkodowania z tytułu ustawowego przywłaszczenia gruntów.

Należy zauważyć, że wśród państw, które w 2004 roku przystąpiły do Unii Europejskiej, Litwa według liczby skarg na ilość mieszkańców jest jednym z przodujących krajów obok Estonii, Słowenii oraz Łotwy (http://www.efhr.eu/2013/10/22/niezdolnosc-dostosowywania-przez-litwe-prawa-krajowego-do-prawa-miedzynarodowego/). Opierając się na oficjalnej statystyce ETPCz, jedynie w roku 2012 na 10.000 mieszkańców Litwy przypadło 1,24% złożonych skarg (w 2010 r. – 0,73%, 2011 -1%). Biorąc pod uwagę państwa Europy Zachodniej, liczba skarg jest bardzo wysoka.

EFHR