Europejczyku, co wiesz o swoich prawach?

Idea obywatelstwa europejskiego pojawiła się w 1947 r., czyli w okresie, kiedy tworzyła się koncepcja samej UE. Jednak faktycznie ustanowione zostało dopiero w Traktacie z Maastricht, który wszedł w życie w 1993 r. W jego art. 9 zapisano, że „obywatelem Unii jest każda osoba mająca obywatelstwo Państwa Członkowskiego“. To ważne, bo będąc obywatelem UE mamy określone prawa i obowiązki. Czy znamy je i wiemy jak z nich korzystać? Czy zdajemy sprawę z jego praktycznego wymiaru i wpływu na naszą tożsamość jako Europejczyków? Te pytania mają szczególne znaczenie w kontekście ogłoszonego przez UE 2013 roku jako „Europejskiego Roku Obywateli“.

Obchody Europejskiego Roku Obywateli mają na celu również rozpoczęcie ogólno unijnej debaty z udziałem obywateli na temat tego, jak Unia Europejska powinna wyglądać w przyszłości i jakie reformy potrzebne są dla poprawy ich codziennego życia.

Rok 2013 jest również rokiem przyjęcia przez Komisję Europejską kolejnego sprawozdania na temat obywatelstwa UE, który jest dostępny na stronie http://ec.europa.eu/justice/citizen/files/2013eucitizenshipreport_en.pdf (sprawozdanie z 2010 r. możesz obejrzeć tu IP/10/1390). Przedstawia ono kolejne planowane inicjatywy UE, mające na celu usunięcie istniejących wciąż przeszkód, utrudniających obywatelom pełne korzystanie ze swoich praw.

José Manuel Barroso w swoim orędziu o stanie Unii z 2012 r. powiedział: „Skończyły się czasy integracji europejskiej za dorozumianą zgodą obywateli. Europa nie może być technokratyczna, biurokratyczna ani nawet dyplomatyczna. Europa musi być coraz bardziej demokratyczna.”

W obliczu wyzwań gospodarczych i finansowych, przed jakimi stoją państwa członkowskie UE, konieczność uświadomienia obywatelom ich mocy sprawczej i wzmocnienia modelu Unii wychodzącej naprzeciw obywatelom staje się ważniejsza niż kiedykolwiek. Każdy obywatel UE angażujący się w życie wspólnoty czy społeczeństwa, do których należy – czy to na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym czy też unijnym – odgrywa niezwykle ważną rolę zarówno z punktu widzenia zdrowej demokracji, jak i przyszłości Unii Europejskiej.

Obywatelstwo UE to nie pusta idea, lecz konkretny status, z którym wiążą się liczne prawa.

Prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich UE oraz do nie bycia dyskryminowanym z powodu narodowości

Jako obywatel UE masz prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich UE. Obowiązują jednak pewne warunki. Na przykład przy wjeździe do innego kraju UE można zostać poproszonym o okazanie dokumentu tożsamości, zaś prawo pobytu w innym kraju członkowskim przez okres dłuższy niż trzy miesiące zależy m.in. od tego, czy zainteresowana osoba pracuje zawodowo, kształci się itp.

Prawo do głosowania i do kandydowania w wyborach lokalnych

Jeżeli mieszkasz w innym kraju UE, jako obywatelowi Unii Europejskiej przysługuje Ci prawo do głosowania i do kandydowania w wyborach lokalnych i europejskich odbywających się w tym kraju. Możesz głosować i kandydować na takich samych warunkach jak obywatele tego kraju.

Prawo do składania petycji

Prawo do składania petycji pozwala obywatelom UE na zgłaszanie zastrzeżeń lub skarg do Parlamentu Europejskiego. Można, w interesie własnym lub w interesie publicznym, poprosić Parlament o zajęcie się sprawą lub skargą. Przedmiot sprawy musi wchodzić w zakres działalności UE i dotyczyć bezpośrednio osoby składającej petycję.

Dbając o ochronę praw człowieka na Litwie, Europejska Fundacja Praw Człowieka (EFHR) skierowała do struktur unijnych: Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej trzy petycje http://www.efhr.eu/2011/09/27/europejska-fundacja-praw-czlowieka-kieruje-kolejne-trzy-petycje-do-brukseli/

Prawo wniesienia skargi do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich

Skargi dotyczące niewłaściwego administrowania przez instytucje i organy UE można wnosić do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.

Obywatele UE mogą również bezpośrednio kontaktować się z instytucjami i organami doradczymi UE i mają prawo otrzymać odpowiedź w jednym z 24 języków urzędowych UE.

Prawo niereprezentowanych obywateli UE do pomocy konsularnej

Kiedy obywatel UE przebywający poza terytorium UE potrzebuje pomocy, ma on prawo do skorzystania z opieki konsularnej  ambasady lub konsulatu każdego kraju UE na takich samych warunkach jak obywatel kraju, do którego placówki zwraca się o pomoc. Pomoc udzielana jest w takich sytuacjach jak: zgon, wypadek lub choroba, aresztowanie lub zatrzymanie, przestępstwo z użyciem przemocy i repatriacja.

Prawo do zwrócenia się do Komisji o przyjęcie nowych przepisów

Dzięki europejskiej inicjatywie obywatelskiej istnieje możliwość zwrócenia się do Komisji Europejskiej o przygotowanie wniosku w sprawie nowego aktu prawnego. Inicjatywę obywatelską musi poprzeć na piśmie co najmniej 1 milion obywateli z co najmniej jednej czwartej państw członkowskich UE.

O jednej z takich inicjatyw, którą wspiera także Europejska Fundacja Praw Człowieka, możesz poczytać i ewentualnie wesprzeć na stronie www.fraternite.lt

Prawa podstawowe

Unia Europejska kieruje się takimi wartościami jak godność człowieka, wolność, demokracja, równość, praworządność oraz poszanowanie praw człowieka, włącznie z prawami mniejszości.

Prawa obywateli UE wyszczególniono w drugiej części Traktatu o funkcjonowaniu UE. Są one również zapisane w Tytule V Karty Praw Podstawowych UE.

Fundacja jest zdania, iż im lepiej obywatele UE będą rozumieć, jakie mają prawa, i umieć z nich korzystać, tym więcej na tym zyskają, a wraz z nimi zyska i społeczeństwo Unii.

EFHR