Pozycja EFHR w sprawie projektu Ustawy o pamięci historycznej Narodu

W lutym b.r. w Sejmie Republiki Litewskiej zarejestrowany został trzeci projekt ustawy o pamięci historycznej Narodu (Lietuvos Respublikos Tautos istorinės atminties įstatymo projektas;). Europejska Fundacja Praw Człowieka (EFHR) pragnie wyrazić swoją opinię w sprawie projektu i proponowanych w nim rozwiązań.

Z artykułu 1. dowiadujemy się, że celem ustawy jest określenie obiektów pamięci narodowej oraz polityki państwowej pielęgnującej wartości humanistyczne i dziedzictwo historyczne Litwy.

Celem ustawy jest określenie funkcji instytucji państwowych w polityce historycznej. Jedną z tych instytucji miałaby być Rada Pamięci Historycznej Narodu (Tautos istorinės atminties taryba; dalej – Rada). Pełniłaby ona funkcje doradcze Sejmu. W jej skład wchodziliby przedstawiciele różnych środowisk: m.in. kanclerz Kancelarii Prezydenta RL, osoby odznaczone przez Litewską Akademię Nauk, a także organizacje młodzieżowe.

Zgodnie z projektem ustawy, Rada w swej działalności miałaby współpracować z instytucjami państwowymi i samorządowymi, instytutami badań naukowych, uczelniami wyższymi oraz stowarzyszeniami. Tekst projektu nie określa jednak sposobu współpracy z tymi instytucjami, w tym z organizacjami pozarządowymi. Zdaniem EFHR można obawiać się, że Rada nie będzie otwarta na propozycje organizacji pozarządowych. Z drugiej jednak strony stosunek Rady do organizacji pozarządowych można oceniać poprzez analogię do współpracy ze stowarzyszeniami. W takim wypadku należałoby przypuszczać, że problem współpracy z organizacjami pozarządowymi nie powinien raczej powstać. Jednakże zdaniem EFHR, dla uniknięcia podobnych niejasności w przyszłości, należałoby nie określać ostatecznego spisu organizacji i instytucji, z którymi Rada ma współpracować.

W projekcie ustawy zawarto długą listę dni pamięci narodowej : od dni związanych z wydarzeniami z historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów do tych o międzynarodowym znaczeniu (np. poświęconych pamięci ofiar II wojny światowej). Nie ma więc podstawy do kojarzenia upamiętnienia wymienionych w projekcie dat z nacjonalizmem lub innymi skrajnymi poglądami. Oprócz tego, w jednym z artykułów projektu wprowadzony został zakaz ustalania dni pamięci związanych z podżeganiem do niezgody i nienawiści oraz zaprzeczającym normom moralnym, porządkowi publicznemu i obyczajowości.

Warto podkreślić, że od czasu zarejestrowania pierwszego projektu ustawy (w 2012 roku) zgłaszane były propozycje rozszerzenia katalogu obchodzonych dni pamięci. Proponowano m.in., by w dniu 25 stycznia ustanowić Dzień Wspólnot Narodowych. To za ważna i pozytywna zamiana – zwłaszcza, że przedstawiciele innych narodowości stanowią 16% społeczeństwa litewskiego. Istotną zmianą z punktu widzenia mniejszości narodowych jest również włączenie w skład Rady przewodniczącego Rady Wspólnot Narodowych.

Po zapoznaniu się z treścią projektu, obawy przed wąską i jednostronną wersją państwowej historii okazują się nieuzasadnione. Przyjęto, bowiem, że w skład Rady Pamięci Historycznej wejdą przedstawiciele różnych środowisk. Należałoby jednak określić sposób współpracy Rady z organizacjami pozarządowymi, stwarzając możliwość uwzględniania ich pozycji w kształtowaniu przez państwo polityki historycznej. W przypadku niezgodnych z prawem czynności Rady lub postanowień naruszających prawa innych osób, będzie istniała możliwość ich zaskarżania.

EFHR