Oryginalna pisownia nazwisk powinna być reglamentowana prawnie

Kwestia oryginalnej pisowni imion i nazwisk w dowodach tożsamości nadal pozostaje jednym z najbardziej kontrowersyjnych tematów, do którego chętnie sięgają media. 1 i 10 kwietnia b.r. w sejmie litewskim zostały zarejestrowane dwa projekty dotyczące pisowni imion i nazwisk. Sprawa jednak pozostaje wyjaśniona tylko pozornie – w rzeczywistości owe projekty nie zakładają istotnych zmian prawnych, które byłyby zgodne ze standardami europejskimi (więcej o pierwszym oraz drugim projekcie).

Przeciwko uprawomocnieniu pisowni nielitewskich nazwisk w oryginalnej formie wypowiadają się litewscy językoznawcy z Instytutu Języka Litewskiego. List z podobnym stanowiskiem wystosowało również 45 litewskich pisarzy, którzy zaznaczyli między innymi, że uprawomocnienie nielitewskich znaków w dokumentach byłoby sprzeczne z konstytucyjną zasadą języka państwowego oraz szkodliwe dla jedności państwa i narodu. Nieczęsto wspomina się jednak o fakcie, że jeszcze w 1938 roku na Litwie było ustanowione prawo zezwalające obywatelom o narodowości nielitewskiej na zapisywanie imion i nazwisk rodzimym alfabetem. Owa ustawa, jak widać, nie zniszczyła integralności językowej narodu litewskiego.

Zaangażowanie EFHR w walkę o zgodę na oryginalną pisownię imion i nazwisk wynika z szacunku dla podstawowych praw człowieka. W kwietniu b.r. EFHR zwróciła się do Państwowej Komisji Języka Litewskiego (PKJL, Valstybinė lietuvių kalbos komisija), zajmującej się formułowaniem wytycznych państwowej polityki językowej. Fundacja przedstawiła swoje argumenty za przyjęciem odpowiednich uregulowań prawnych dotyczących kwestii pisowni imion i nazwisk. Odbyło się również spotkanie przedstawicieli EFHR z PKJL, na którym było wspomniane m.in. orzeczenie Sądu Konstytucyjnego z dnia 27 lutego b.r., w którym uznano, iż pisownia imion i nazwisk w paszporcie obywatela Republiki Litewskiej jest przede wszystkim kwestią językową, a główną rolę opiniodawczą w tej kwestii powinna odgrywać właśnie PKJL.

Podczas spotkania prezes PKJL zapewnił, że opinia Komisji – opublikowana 14 stycznia 2008 r. – nie zmieni się. EFHR przypomina, że w 2008 roku Komisja stwierdziła, że nazwiska obce nie wchodzą w skład systemu języka litewskiego i nie należy ich obowiązkowo lituanizować – tego samego nie można robić z obcymi słownymi znakami towarowymi oraz nazwami spółek, periodyków, zespołów sztuki i drużyn sportowych. W każdym języku funkcjonuje określona liczba obcojęzycznych faktów – wśród nich nazwiska oraz nazwy miejscowości.

Z tego powodu żaden system językowy dotychczas nie został zrujnowany.  EFHR popiera stanowisko Komisji oraz liczy na jego uwzględnienie podczas rozpatrywania kolejnych projektów ustawy dotyczącej pisowni imioni nazwisk.

Sprawa oryginalnej pisowni dotyczy nie tylko przedstawicieli mniejszości narodowych, ale przede wszystkim  obywateli Litwy, którzy zawarli związki małżeńskie z cudzoziemcami. Należy być świadomym tego, że wśród zawieranych co roku małżeństw, aż 16 proc. stanowią związki mieszane. Znaczący wzrost zanotowano również w przypadku liczby dzieci urodzonych poza granicami Litwy: z 1 proc. (2001 r.) do 16 proc. (2011 r.) Zgodnie z ustawą o obywatelstwie, nowo narodzone dziecko ma prawo do posiadania zarówno obywatelstwa Litwy, jak i obywatelstwa drugiego z rodziców. To prawo, po przyjęciu poprawek Pani Prezydent w 2010 roku, zostało ograniczone. Osoba osiągająca 21. rok życia musi podjąć decyzję o wyborze jednego z dwóch obywatelstw. Biorąc pod uwagę dane statystyczne, w przeciągu ostatnich pięciu lat 3284 osób straciło paszport litewski w wyniku uzyskania obywatelstwa innego kraju lub też przez dobrowolne zrzeczenie się obywatelstwa litewskiego. W czasie dzisiejszego kryzysu demograficznego na Litwie, warto ocenić ryzyko utraty obywateli również z powodu kwestii pisowni imion i nazwisk w dokumentach –  np. jeżeli osoba przez 20 lat mieszkała w UK i korzystała z oryginalnej pisowni imienia, a powinna dokonać wyboru obywatelstwa, nieduże jest prawdopodobieństwo, że zdecyduje się na wybór litewskiego paszportu i zmiany całej dokumentacji.

O potrzebie przyjęcia odpowiednich aktów prawnych przedstawiciel EFHR rozmawiał podczas wywiadu dla portaluwww.manoteises.lt (link do wywiadu). 5 maja b.r. temat ten był poruszany również w wiadomościach litewskiej telewizji TV3.

Kwestia pisowni nazwisk obcych na podstawie alfabetu łacińskiego powróci do sali obrad Sejmu Litewskiego po wyborach, a więc nie wcześniej niż w czerwcu.

Argumenty przemawiające za przyjęciem odpowiednich uregulowań prawnych dotyczących pisowni imion i nazwisk na Litwie

• Ustawą o nazwiskach z dnia 6 grudnia 1938 r. Litwa ustanowiła prawo do pisowni imion i nazwisk nielitewskimi literami dla osób niebędących Litwinami;
• Uchwała Rady Najwyższej z 1991 roku w sprawie pisowni imion i nazwisk w paszportach obywateli Republiki Litewskiej wprowadziła możliwość pisowni imion i nazwisk nielitewskimi literami;
• Państwowa Komisja Języka Litewskiego uznaje, że „nazwiska obce nie należą do systemu języka litewskiego”, oraz nie sądzi, że ,, w litewskich tekstach należy je obowiązkowo lituanizować […]”;
• Orzeczenie Sądu Konstytucyjnego z 27 lutego 2014 r. przewiduje, że można pisać imiona i nazwiska, używając liter należących nie tylko do alfabetu języka litewskiego, ale też innych znaków wywodzących się z łaciny;
• Używanie alfabetu łacińskiego jest szeroko rozpowszechnione na Litwie (numery rejestracyjne samochodów, znaki towarowe, nazw przedsiębiorstw, oznakowanie dla turystów itp.);
• Na Litwie zarejestrowano ponad 8 000 takich imion jak Alexander, Katarzyna, Ewa, Tadeusz, Matthew, Maxim, Joanna oraz Odetta, a także takie nazwiska jak Lacroix, Leszczynska, Szczerba, Szulc, Brown i in.;
• Litwa ratyfikowała w 2000 roku konwencję ramową o ochronie mniejszości narodowych Rady Europy, zapewniającą przedstawicielom mniejszości narodowych prawo do używania nazwisk i imion w języku mniejszości oraz ich oficjalnego uznania;
• Organizacje międzynarodowe (Rada Europejska, Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej, ESBO, Amnesty International, Freedom House ) krytycznie odnosiły się niewykonywania przez Litwę postanowień w tym zakresie;
• Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie języków europejskich zagrożonych wymarciem oraz różnorodności językowej w Unii Europejskiej z 11 września 2013 r. wskazuje na pilną potrzebę ochrony języków mniejszości narodowych;
• Manifest Strasburski („The Strasbourg Manifesto“) z 17 kwietnia 2014 r. wzywa do ochrony języków mniejszości i uznaje ją za jeden z priorytetów polityki Unii Europejskiej.

EFHR