WOS 2016, TEMAT III: Transformacja ustrojowa

Europejska Fundacja Praw Człowieka (EFHR) kontynuuje realizację IV edycji skierowanego projektu „Europejczycy, Polacy, Obywatele”, skierowanego do uczniów klas 9-12. Słuchając co środę o godz. 16:15 audycji w radiu „Znad Wilii ”oraz czytając artykuły w piątkowych wydaniach gazety „Kurier Wileński” uczniowie poznają 4 bloki tematyczne. Przedstawiamy temat trzeci „Transformacja”. Więcej informacji oraz zasad uczestnictwa szukaj na www.efhr.eu oraz platformie projektu wos.efhr.eu.

Transformacja ustrojowa to proces wprowadzania zmian politycznych, gospodarczych i społecznych. Po rozpoczęciu tego procesu w państwach Europy Środkowo-Wschodniej na przełomie lat 80-tych i 90-tych uchwalano nowe systemy demokratyczne, takie jak trójpodział władzy na niezależną władzę sądowniczą, ustawodawczą i wykonawczą. Uchwalano nowe konstytucje (na Litwie w 1992 r.) i wprowadzano istotne zmiany w już istniejących (nowelizacje konstytucji miały miejsce np. w Polsce – kwietniowa i grudniowa z 1989 r., a nowa konstytucja uchwalona została dopiero w kwietniu 1997 r.). Oprócz tego poszerzano prawa i wolności obywatelskie, stopniowo znoszono cenzurę mediów a w jej miejsce wprowadzano wolność słowa. Zmieniono również system monopartyjny na wielopartyjny, jako że w okresie wpływów Związku Radzieckiego mogła istnieć tylko jedna, komunistyczna partia. W ramach wprowadzanych zmian stopniowo liberalizowano i prywatyzowano gospodarkę – sprzedawano państwowe spółki prywatnym przedsiębiorcom. Zmieniano również nazwy państw, na przykład usuwano przymiotnik „socjalistyczna” lub „ludowa” z nazwy kraju. W przypadku Litwy dokonano zmiany z Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka na Republika Litewska, a w Polsce, z Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL) na Rzeczpospolita Polska (RP). Oprócz tego usuwano nazwy ulic kojarzące się z okresem komunistycznym, co wbrew pozorom, miało duże znaczenie symboliczne.

Po transformacji podstawowym celem każdego postkomunistycznego kraju była odbudowa i ponowne uwierzenie we własną niepodległość. Po odzyskaniu niepodległości kraje mogły same decydować o swoim losie i o swojej polityce, zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Pamiętać należy, że w czasach komunizmu takie decyzje mogły być podejmowane dopiero po uzgodnieniu ich z najważniejszymi funkcjonariuszami w Moskwie.

Po odzyskaniu niepodległości znaczna część państw odnowiła przyjazne kontakty z państwami Europy Zachodniej i Stanami Zjednoczonymi. Ważnym punktem stało się też członkostwo w powstałym w 1949 r. Pakcie Północnoatlantyckim (NATO) – organizacji polityczno-wojskowej dbającej o stabilność i pokój na świecie. Litwa stała się członkiem NATO w marcu 2004 r., a już w maju tego samego roku wraz z Polską i 8 innymi państwami została krajem członkowskim Unii Europejskiej – gospodarczo-politycznym związkiem państw oraz odpowiedzią na potrzebę integracji państw europejskich.

Warto wspomnieć, że proces transformacji ustrojowej nie wszędzie przechodził w nurcie zmian demokratycznych. W niektórych krajach demokracja została wprowadzona ze sporym, często kilkuletnim opóźnieniem. Przykładem może być Chorwacja, jedno z państw tworzących Jugosławię, która tuż po Jesieni Ludów o została pogrążona w krwawej wojnie domowej. Również model Białorusi i Ukrainy nadal nie przypomina w pełni demokratycznych państw, w których wola społeczeństwa jest w pełni uwzględniana i gdzie funkcjonuje wolny rynek. Wielkie znaczenie odgrywają tu oligarchowie oraz ich powiązania z władzami państw, w tym wpływ Rosji, od której państwa te są uzależnione, przede wszystkim gospodarczo i energetycznie.

Od wielu lat społeczeństwo na Ukrainie demonstruje niezadowolenie z obowiązującego w tym państwie ustroju i osób znajdujących się u władzy. Chociaż o Ukrainie mówi się, że „obiera proeuropejski kierunek”, czeka ją jeszcze długa droga drastycznych zmian. Ostatni krwawy konflikt na Krymie oraz ciągły brak odpowiednich reform politycznych, gospodarczych i społecznych jest czynnikiem oddalającym Ukrainę od przystąpienia do struktur Unii Europejskiej i od nazwania jej w pełni demokratycznym państwem. W ostatnim okresie zmiany ustrojowej próbowano również dokonać w Turcji.

Ostatnio transformację ustrojową przeżywały również państwa położone na północy Afryki. Od 2011 r. zamieszki ogarnęły Tunezję, Libię, Egipt, Maroko oraz Algierę. Konsekwencją tych rozruchów, których przyczyna było niezadowolenie z rządów, szerzącej się korupcji, sytuacji gospodarczej i poziomu życia klasy średniej było obalenie wielu reżimów oraz zaostrzenia wewnętrznych konfliktów zbrojnych co później nazwano Arabską Wiosną.

Na koniec warto raz jeszcze podkreślić, że proces zmian ustrojowych jest długotrwałym i wielopłaszczyznowym procesem. Jak widać na przykładzie większości państw Europy Środkowo-Wschodniej, pokojowe rozwiązania są możliwe. Dlatego też te państwa powinny dzielić się swoimi doświadczeniami i dobrymi praktykami z sąsiadami, którzy nadal są w procesie wdrażania demokracji.

Za odpowiedź udzieloną w temacie „Globalizacja” bilety do kina wygrała Dorota Sokołowska. Gratulujemy i zadajemy kolejne pytanie!

Zastanów się! Czy transformacja ustrojowa może przynieść jakieś negatywne skutki? Argumentuj swoją odpowiedź, którą do 7 grudnia zamieść na forum dyskusyjnym na platformie wos.efhr.eu i wygraj dwa bilety do kina na dowolnie wybrany film!

EFHR