Rok 2016 na Litwie w statystykach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu (zwany dalej “Trybunałem”) jest jednym z głównych organów wspomagających działanie Rady Europy. Trybunał jest ostatecznym organem sądowym orzekającym w sprawach praw człowieka zapisanych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Każdy obywatel ma prawo skierować swoją sprawę do Trybunału jeśli podejrzewa, że jego prawa zostały pogwałcone, a państwowemu mechanizmowi prawnemu nie udało się dociec sprawiedliwości. W ciągu swojego funkcjonowania Trybunał zyskał znaczącą władzę sądową nad państwami europejskimi. Innymi słowy, państwa członkowskie z reguły respektują zwierzchnictwo Trybunału i gwarantują prawomocność jego wyroków.

Początek roku 2017 to najlepszy czas na bilans spraw dotyczących łamania praw człowieka przez Państwo Litewskie rozstrzyganych przez Trybunał w ubiegłym roku. W 2016, Trybunał doszukał się naruszenia praw człowieka zapisanych w Konwencji przez władze litewskie w 12 sprawach sądowych. To o 3 więcej niż poprzedniego roku. W porównaniu do innych krajów bałtyckich Litwa dopuściła się największej liczby pogwałceń praw – w 2016 na Łotwie dopatrzono się 8 takich przypadków, a w Estonii 3.

Trybunał dopatrzył się naruszenia praw człowieka w następujących sprawach (od najnowszych):

 Analiza

Większość przypadków naruszeń prawa (5 spraw) dotyczyła Artykułu 6 (Prawo do rzetelnego procesu sądowego), co biorąc pod uwagę statystyki nie jest zaskakujące. Naruszenia Artykułu 6 stanowią lwią część wszystkich spraw rozpatrywanych przez Trybunał, nie tylko w przypadku Państwa Litewskiego. W 2016 roku sprawy, w których Republika Litewska dopuściła się naruszenia Artykułu 6 były różnego typu, przeważnie dotyczyły prawa do dostępu do wymiaru sprawiedliwości i prawa do obrony. Dodatkowo, naruszenie Artykułu 5 (Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego) w sprawie Albrechtasa przeciwko Republice Litewskiej również może być rozumiane jako naruszenie prawa do rzetelnego procesu sądowego, ponieważ wnioskodawcy nie zapewniono możliwości odwołania się do sądu w celu ustalenia legalności zatrzymania w postępowaniu przyśpieszonym. Jedynym sposobem, aby zapobiec takiego rodzaju naruszeniom według EFHR jest większa dbałość o przestrzeganie zasad rzetelnego procesu sądowego w sądach krajowych.

Warto wspomnieć, że w 2016 roku Trybunał dopatrzył się trzech przypadków naruszenia Artykułu 3 (zakaz tortur) i jednego Artykułu 2 (prawo do życia). Jest to ważne, biorąc pod uwagę fakt, że przed 2016 rokiem Trybunał dopatrzył się naruszeń Artykułu 3 jedynie w ośmiu sprawach sądowych, a Artykułu 2 w sześciu. Niepokojący jest fakt, że dwie ze spraw z 2016 roku (Yusiv przeciwko Republice Litewskiej oraz Gerdimas przeciwko Republice Litewskiej) naruszyły Artykuł 3 dotyczący przemocy funkcjonariuszy policji. Za największą porażkę w przebiegu tych dwóch spraw możemy jednak uznać fakt, że ani policja ani prokurator nie byli w stanie przeprowadzić skutecznego dochodzenia w sprawie domniemanych przestępstw. Brak skuteczności dochodzenia był też powodem, na podstawie którego Trybunał stwierdził naruszenie w sprawach Kraulaidisa przeciwko Republice Litewskiej oraz Bakanovej przeciwko Republice Litewskiej, choć Państwo Litewskie nie było bezpośrednio związane z okolicznościami sprawy. Wszystkie cztery przypadki pokazały, że litewska prokuratura nie wypełniła swoich obowiązków z należytą uwagą. Głównym powodem tych zaniedbań może być brak odpowiedniego dofinansowania przez państwo, zbyt duże obciążenie pracą i brak odpowiedniego wykształcenia personelu. Jakakolwiek nie byłaby przyczyna, rząd Litewski musi dołożyć pełnych starań, aby wesprzeć prokuraturę należytymi środkami.

Prawdopodobnie najbardziej niezwykłą sprawą w tym roku była sprawa Biržietisa przeciwko Republice Litewskiej, gdzie Trybunał dopatrzył się pogwałcenia Artykułu 8 (Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego). Sprawa dotyczyła więźnia, który z powodów zdrowotnych chciał zapuścić brodę w zakładzie karnym, gdzie uniemożliwiał mu to stosowny zakaz. W wyroku, Trybunał argumentował, że zakłady karne mają prawo do ustalania takich reguł, ale bezwarunkowy zakaz zapuszczania brody w więzieniu godzi we wspomniany artykuł. Innymi słowy, zakład karny musi zgodzić się na odstępstwo jeśli chęć zapuszczenia brody motywowana jest powodami zdrowotnymi, np. bardzo podrażnioną skórą twarzy. Wydaje nam się, że nie ma potrzeby wertowania kodeksu aby uznać to orzeczenie za całkowicie uzasadnione.

Sprawy, w których nie dopatrzono się pogwałcenia prawa

Oprócz wyżej wymienionych spraw, Trybunał wydał orzeczenia w siedmiu innych sprawach dotyczących Republiki Litewskiej. W tych przypadkach sąd nie dopatrzył się naruszenia prawa. Warta wspomnienia jest sprawa Uspaskicha przeciwko Republice Litewskiej (z dnia 20.12.2016) jako że wnioskodawcą był Minister Gospodarki Republiki Litewskiej i aktualny członek Parlamentu Europejskiego, Viktor Uspaskich. Sprawa dotyczyła możliwości udziału w wyborach (Artykuł 3 Protokołu nr 1 Konwencji). Pan Uspaskich argumentował, że jego prawo było ograniczone, ponieważ przebywał w areszcie domowym w związku z zarzutami korupcji przedstawionymi mu podczas jego kampanii do wyborów parlamentarnych w 2007 roku. Nie mógł on wtedy spotykać się ze swoimi wyborcami, co poskutkowało tym, że nie został wybrany na członka parlamentu. Trybunał nie zgodził się z tymi argumentami. Zamiast tego orzekł, iż wnioskodawca musiał być świadomy efektów jaki zbliżający się proces będzie miał na kampanię polityczną przed zgłoszeniem swojej kandydatury. Ponadto, Trybunał uznał, że partia polityczna wnioskodawcy chroniła go przed oskarżeniami prezentując go jako kandydata w wyborach samorządowych, parlamentarnych i do Parlamentu Europejskiego, dzięki czemu przynajmniej przez określony czas wnioskodawca mógł cieszyć się immunitetem.

Misja Europejskiej Fundacji Praw Człowieka

EFHR będzie obserwowała orzeczenia Trybunału. Naszym celem jest przygotowanie streszczeń wszystkich orzeczeń, w których Trybunał stwierdził naruszeń przez Litwę. Orzeczenia te można znaleźć tutaj. Ubiegłoroczne orzeczenia można również znaleźć klikając na nazwy spraw podanych w tabeli tego artykułu.

EFHR