Rada Europy opublikowała zalecenia Litwie w sprawie wdrożenia Konwencji ramowej o ochronie mniejszości narodowych

8 stycznia br zostały rozpowszechnione zalecenia Komitetu Doradczego Rady Europy o wdrożeniu Konwencji Ramowej o ochronie mniejszości narodowych na Litwie. Zalecenia Komitetu obejmują między innymi uwagi na temat negatywnych stereotypów o społeczności romskiej, oryginalnej pisowni imion i nazwisk, ujednoliconego egzaminu z języka litewskiego itd.

Dokonując przeglądu ogólnej sytuacji praw człowieka i mniejszości narodowych na Litwie, Komitet zwrócił uwagę na fakt, że kwestia praw mniejszości narodowych jest od dawna upolityczniona, chociaż mocno kontrastuje ze stosunkowo niewielką liczbą mniejszości narodowych. W 2010 roku, wraz ze zniesieniem Ustawy o mniejszościach narodowych na Litwie, dotychczas nie ma przepisów, określających prawa mniejszości. Chociaż podejmowane są wysiłki w celu znalezienia pragmatycznego rozwiązania, nie są one wystarczające  w rozwiązaniu takich problemów, jak używanie języków mniejszości w życiu publicznym, dwujęzyczne tabliczki i oryginalna pisowni imion i nazwisk w oficjalnych dokumentach. Zdaniem Komitetu, polityka mniejszości narodowych znajduje się na rozdrożu prawie trzydzieści lat od czasu odzyskania przez Litwę niepodległości. Skuteczne wdrożenie wyżej wymienionych praw językowych stanowiłoby decydujący krok w kierunku w pełni zintegrowanego społeczeństwa, ponieważ bez tego istnieje pewne ryzyko, które może spotęgować wiele czynników geopolitycznych, gospodarczych i demograficznych.

Jak zauważono w opublikowanym dokumencie, pomimo pięciu projektów ustawy, na Litwie nadal nie ma ujednoliconej regulacji prawnej, chroniącej prawa mniejszości. Dlatego codzienne decyzje administracyjne dotyczące używania języka w instytucjach publicznych, oryginalnej pisowni imion i nazwisk, kwestia dwujęzycznych tabliczek znajdują się w tak zwanym „szarym” obszarze prawnym. Właśnie brak pewności prawnej prowadzi do sytuacji, w której decyzje władz lokalnych, takie jak dwujęzyczne tabliczki lub oryginalna pisownia imion i nazwisk, mogą stać się tematem gorącej dyskusji politycznej.

Ujednolicony w 2012 r. egzamin z języka litewskiego spowodował wielkie trudności uczniom mniejszości narodowych. Pomimo 20% wzrostu „koszyczka” ucznia w szkołach mniejszości, placówki oświatowe nie mają możliwości odpowiedniego przygotowania uczniów do ujednoliconego państwowego egzaminu z języka litewskiego. Statystycznie, w 2013 r. absolwenci szkół mniejszości narodowych, którzy zdawali pierwszy ujednolicony egzamin z języka litewskiego, przez 12 lat spędzili o 818 godzin mniej niż ich rówieśnicy ze szkół litewskich. W związku z tym wyniki egzaminów uczniów mniejszości były gorsze, co doprowadziło do ich niekorzystnej sytuacji w ubieganiu się o miejsca dofinansowane przez państwo na uczelniach wyższych.

Jeśli chodzi o używanie języków mniejszościowych w życiu publicznym (art. 10 Konwencji), Komitet z zadowoleniem przyjął fakt, że niektóre samorządy i władze korzystają z okazji do przyjmowania wniosków werbalnych oraz pisemnych w językach innych niż litewski. Na przykład Samorząd miasta Wilna przyjmuje wnioski w języku angielskim, polskim i rosyjskim, w Samorządzie solecznickim – w języku polskim i rosyjskim, a w miejscowości Visaginas wnioski mogą być składane w języku rosyjskim lub w innym języku zrozumiałym dla usługobiorcy. Jednakże Komitet wezwał władze do dokonania przeglądu ram prawnych i politycznych w zakresie korzystywania języków w życiu publicznym w celu znalezienia właściwej równowagi między promowaniem języka państwowego a dostępnością praw językowych dla osób należących do mniejszości narodowych.

Według Komitetu nie osiągnięto znacznego postępu w używaniu języków mniejszościowych w odniesieniach topograficznych i prywatnych, mimo że ich popyt jest wysoki. Komitet powtórzył, że art. 11 ust. 3 Konwencji został naruszony przez możliwość używania języków mniejszości w oznaczeniach topograficznych, na obszarach, gdzie mieszkają mniejszości. Dwujęzyczne odniesienia topograficzne potwierdzają, że obecność mniejszości narodowych jest ceniona i dlatego ma ważną symboliczną wartość dla integracji społecznej.

Jeśli chodzi o oryginalną pisownię imion i nazwisk (art. 11 Konwencji), Komitet z żalem odnotował brak postępów w rozwiązywaniu tego problemu. Obecnie nacisk kładziony jest na pisanie nazwisk osób, które nabyły obywatelstwo litewskie na podstawie małżeństwa, a także dzieci z mieszanych małżeństw, dlatego też wszystkie projekty ustaw mniejszości narodowych są opracowywane w odniesieniu do obywateli urodzonych w innym kraju, a nie przedstawicieli mniejszości narodowych na Litwie. Komitet zwrócił jednak uwagę na sprawy wniesione przez Europejską Fundację Praw Człowieka (EFHR), która z powodzeniem wprowadziła w życie prawo wynikające z art. 11 Konwencji, że w oficjalnych dokumentach imiona i nazwiska powinny być zapisane w formie oryginalnej. W swoim zaleceniu Komitet Doradczy wezwał władze do niezwłocznego wprowadzenia w życie prawa osób należących do mniejszości narodowych do zapisów w ich języku ojczystym oraz do podjęcia konkrenych działań w celu zmiany ustawodawstwa w pełnej zgodności z przepisem 1 art. 11 Konwencji.

Europejska Fundacja Praw Człowieka ciągle przypomina, że ​​w 2000 r. Litwa bez wyjątku ratyfikowała Konwencję ramową o ochronie mniejszości narodowych, wyrażając tym samym zgodę na prawa wymienione w Konwencji. Niestety, część przepisów nie została jeszcze wdrożona. Litwa była wielokrotnie krytykowana za brak tej ustawy na arenie międzynarodowej (więcej informacji tutaj).

Na początku 2018 r. EFHR złożyła Radzie Europy raport alternatywny w sprawie wdrażania Konwencji Ramowej o ochronie mniejszości narodowych (FCPNM) na Litwie. Jej celem jest przyczynianie się do dokładnych danych i informacji na temat zobowiązań Konwencji o ochronie mniejszości narodowych, jak również zwiększenia znaczenia Departamentu ds. Mniejszości Narodowych przy Rządzie Republiki Litewskiej w przyjęciu i realizacji polityki mniejszości. W marcu 2018 roku EFHR wzięła udział w spotkaniu z przedstawicielami Komitetu Doradczego Rady Europy, na którym omawiano aspekty związane z mniejszościami narodowymi – pisowni imion i nazwisk, dwujęzycznymi tabliczkami i sytuacji oświatowej mniejszości narodowych. Omawiane kwestie i poruszone podczas posiedzenia problemy przyczyniły się do sformułowania zaleceń Komitetu.