Dyskusja EFHR podczas festiwalu „Būtent!“: ,,Nie bądźmy tolerancyjni, bądźmy prospołeczni”

Europejska Fundacja Praw Człowieka (EFHR) w tym roku po raz kolejny uczestniczyła w festiwalu dyskusji „Būtent“, który odbył się 6 września w Birsztanach. Tym razem organizacja zaprosiła na dyskusję o stereotypach pt. ,,Ciemnoskóry gej romskiego pochodzenia albo jakimi stereotypami się kierujemy?”. Moderatorka Ewelina Dobrowolska rozmawiała z Tomasem Vytautasem Raskevičiusem, który nazywa siebie profesjonalnym gejem oraz jest radnym stołecznej Rady;  Danielem Lupshitzem aktywnym członkiem wspólnoty żydowskiej oraz Vaivą Vėželytė-Pokladovą, kierowniczką Wydziału Analiz i Informacji Politycznej Departamentu Mniejszości Narodowych przy rządzie Republiki Litewskiej. Podczas dyskusji omówiono różne formy dyskryminacji, jakie napotykają mniejszości oraz próbowano odpowiedzieć na pytanie, czy społeczeństwo staje się bardziej tolerancyjne i co oznacza nie bycie białym heteroseksualnym mężczyzną.

Społeczności o różnych tożsamościach narodowych, religijnych, płciowych często są owiane stereotypami oraz stają się celem mowy lub przestępstw z nienawiści. T. V. Raskevičius podkreślił postawę wszystkich grup społecznych, szczególnie na szczeblu politycznym. Zauważył, że pogląd społeczeństwa na mniejszości się zmienia, kiedy musi poznać i pracować z w.w grupami.  T. V. Raskevičius opowiadał również, że przedstawiciele mniejszości są określani za pośrednictwem etykietek: ,,<…> ważne jest, by zrozumieć, że moja tożsamość, to, że jestem członkiem społeczności LGBT mnie nie ogranicza <…>. Jestem i obywatelem, i człowiekiem” – podkreślił T. V. Raskevičius.

Vėželytė-Pokladova zapytana przez moderatorkę o stereotypy wśród mniejszości narodowych powiedziała, że co do innych grup schematy są takie same. Przedstawicielka TMD zadała również pytanie: czy pozytywne stereotypy powinny być dopuszczalne? D. Lupshitz zauważył, że na wzrost stereotypów na Litwie mógł mieć wpływ okres okupacji sowieckiej, kiedy ludzie nie mieli okazji ze sobą przebywać. Opowiedział również o powstaniu stereotypu ,,Żydzi kochają się przez prześcieradło” oraz podzielił się refleksjami na temat ,,tolerancji” jako terminu, oznaczającego ,,przyjąć coś”. ,,Tolerancja jest obrzydliwym słowem. Nie bądźmy tolerancyjni, bądźmy prospołeczni” – zaproponował Daniel Lupshitz.

V. Raskevičius zauważył, że przedstawiciele mniejszości, by być usłyszani, muszą włożyć o wiele więcej starań niż inni. Ewelina Dobrowolska dodała, że grupy marginalizowane w społeczeństwie bardzo często są spostrzegane jako osoby w niekorzystnej sytuacji, co można przekształcić w cechę dodatnią, a nawet część swojej tożsamości.

Vaiva Vėželytė-Pokladova powiedziała, że jako osoba niepełnosprawna fizycznie, nie akceptuje swojej tożsamości i podzieliła się osobistą historią, kiedy fizjoterapeuta zaproponował jej, by pojechała tam, gdzie ,,wszyscy są tacy jak ona”. ,,Słuchaj, a czy nie ma obozu dla łysiejących, starzejących się mężczyzn?” – odpowiedziała wówczas fizjoterapeucie żartobliwie kobieta.

Podczas dyskusji zastanawiano się nad zmniejszaniem stereotypizacji, na co Daniel Lupshitz zasugerował, że jedynym wyjściem jest rozmowa i dyskusja – wówczas tolerancja nie potrzebna będzie, ponieważ nie będzie stereotypów. Podobne podejście przedstawiła Vaiva Vėželytė-Pokladova, która zaproponowała, by na początku poznać sąsiada, doświadczyć czegoś prawdziwego. Tomas V. Raskevičius wniósł nieco pozytywnych emocji do dyskusji wskazując, że na Litwie zachodzą spore zmiany. ,,Litwa jest małym cudem praw człowieka”. W opinii rozmówcy, w porównaniu z sąsiadami zza wschodniej granicy, prawa człowieka na Litwie są coraz bardziej przestrzegane i przyswajane. Zgodził się z tym D. Lupshitz, który podkreślił, że nie należy spocząć na laurach, a dążyć do jeszcze lepszych wyników.

Zdania prelegentów poróżniły się w kwestii poprawności politycznej o którą zapytał jeden z uczestników. Przedstawicielka TMD oznajmiła, że poprawność polityczna jest ważną częścią praw człowieka, która zapewnia, że mniejszości nie są określane dwuznaczną terminologią. Tym czasem T. V. Raskevičius zauważył, że jeżeli społeczeństwo staje się zbyt poprawne, pewien jego segment może po prostu nie znaleźć odpowiednich sposobów wyrażania niezadowolenia, co może prowadzić do poważniejszych konsekwencji. Moderatorka uogólniając wypowiedzi prelegentów podkreśliła, że ważna jest znajomość kontekstu – czy samo słowo ma negatywne konotacje i co za jego pośrednictwem rozmówca chce nam przekazać.

Kolejne pytanie padło z sali: w jaki sposób przedstawiciele mniejszości mają powiedzieć ogółowi, że są inni niż oczekiwania wobec nich i czy pomagają większości identyfikując siebie? Prelegenci byli zgodni, że nie ma złotej reguły, natomiast udzielili kilku porad. ,,Jeżeli przyjmujesz siebie takim, jakim jesteś, nikt nie może cię zranić” – powiedział T. V. Raskevičius. Daniel Lupshitz zachęcał każdego do zrobienia przynajmniej jednego kroku do przodu i szukania odpowiedzi na pojawiające się pytania. Tymczasem Vaiva Vėželytė-Pokladova zwróciła uwagę, że sporo konfliktów wynika z faktu, że większość z nas jest inna, ma określone standardy. Jej zdaniem reguła jest następująca: „Nieważne, co o mnie myślą inni i gdzie mnie przypisują, nie muszę się tak czuć”.

Pod koniec dyskusji moderatorka E. Dobrowolska zapytała prelegentów czym są stereotypy? Podstawą dyskryminacji i nienawiści czy wynikiem niewiedzy? Odpowiedzi były różne: T. V. Raskevičiaus powiedział, że jeżeli stereotypy nie ograniczają swobód człowieka, ale pomagają nawiązać dialog, wówczas nie są złym zjawiskiem. Daniel Lupshitz zaznaczył, że stereotypy są złe oraz podkreślił rolę edukacji w ich ograniczaniu. Vaiva Vėželytė-Pokladova podsumowała, że wszystko zależy od oceniającego i jego postawy.