Istnieje inna Europa poza populizmem: przykłady solidarności, tolerancji i gościnności

Giulia Marasca

(przetłumaczone przez: Sonia Dados)

Według ostatniego oszacowania opublikowanego przez Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR) liczba przesiedleńców zarejestrowanych pod koniec 2020 roku wyniosła łącznie 82,4 mln. Wyżej wspomniana liczba obejmuje 48 milionów ludzi wewnętrznie przesiedlonych, 26,4 mln uchodźców i 4,1 mln osób ubiegających się o azyl.^[1] Ponadto jeśli chodzi o kraje pochodzenia, ponad dwie trzecie wszystkich uchodźców przybyło z Syrii, Wenezueli, Afganistanu, Sudanu Południowego i Myanmaru.^[2]

Rosnąca liczba uchodźców przybywających do Europy w ramach tak zwanego kryzysu uchodźczego doprowadziła do wzrostu wpływów politycznych partii populistycznych w większości krajów europejskich. Przykładem jest między innymi Alternative für Deutschland w Niemczech, będąca w roku 2017 zewnętrzną partią polityczną, czy też włoska Liga Północna, która podczas wyborów europejskich w 2019 uchodziła za pierwszą siłą polityczną swojego kraju. Co więcej analiza przeprowadzona przez Instytut Gallupa wykazała, że w latach 2016-2019 nastąpił spadek akceptacji wobec migrantów wśród szerokich mas społeczeństwa. Badanie składało się z szeregu wywiadów przeprowadzonych w 140 krajach. Respondentów poproszono o odpowiedzenie na trzy pytania – każde ze skalą ocen od 0 do 3, gdzie 0 odpowiadało odpowiedzi „źle”, a 3 — „dobrze”. Pytania odnosiły się do poglądów na temat migrantów żyjących w kraju respondenta i jego sąsiedztwie, a także migrantów, którzy stali się członkami rodziny respondenta w drodze małżeństwa. Ogólny wynik globalny odnotował spadek z 5,34 do 5,21^[3].

Jednakże nawet jeżeli niezwykle ważnym jest, aby monitorować wpływ partii populistycznych na odczucia szerokich mas społeczeństwa, równie istotne jest wzięcie pod uwagę tego, że w ciągu kilku ostatnich lat byliśmy świadkami przykładów pokazujących, że udana integracja jest możliwa i podjęte zostały konkretne działania zarówno na poziomie społeczeństwa obywatelskiego, jak również na szczeblu instytucjonalnym, których celem było wsparcie tworzenia się społeczeństwa międzykulturowego.

Dlatego właśnie, z okazji Międzynarodowego Dnia Tolerancji, jest niezwykle istotne, by położyć nacisk na te inicjatywy, które potwierdzają że może być inaczej i że Europa jest czymś więcej niż miejscem tylko powstawania partii populistycznych. Istnieje Europa stworzona na fundamencie solidarności, integracji oraz inkluzywności. Żeby to udowodnić, poruszymy w niniejszym artykule temat zarówno inicjatyw podjętych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego, jak i tych przeprowadzonych na wyższym poziomie instytucjonalnym.

Przykład solidarności reprezentują projekty wprowadzone z myślą o udzieleniu głosu uchodźcom i osobom starającym się o azyl. Jeden z takich właśnie projektów jest „Finestre — storie di rifugiati”, zorganizowany przez wspierającą wolontariat organizację Fondazione Centro Astalii w Rzymie. Wprowadzony w życie w 2002 trwa do dzisiaj – jego nadrzędnym celem jest organizowanie spotkań, podczas których uchodźcy proszeni są o wygłoszenie przemówienia skierowanego do uczniów szkół ponadpodstawowych. W ten sposób Fondazione Centro Astalii pragnie wyjść poza standardową narrację złożoną z badań i liczb poprzez włączanie elementu empatii i zrozumienia osiągalnego tylko poprzez bezpośredni kontakt z ludźmi , którzy byli zmuszeni opuścić swój kraj. Siła tego projektu tkwi tym, że szkoły, które pragną nie ograniczać edukacji na temat uchodźców do zwykłego czytania podręczników, nie są pozostawione same sobie, jeżeli chodzi o zorganizowanie całej otoczki spotkania. Przed spotkaniem szkoły otrzymują materiały niezbędne do przygotowania uczniów dotematu, o którym będzie mowa. Takie materiały zawierają informacje o prawach człowieka, ochronie międzynarodowej, sytuacji kobiet i dzieci w procesie migracji, jak również o wyzwaniach towarzyszących tworzeniu się międzykulturowego społeczeństwa.^[4]

Źródło: Centro Astalli, Dziś w ramach projektu #Finestre jesteśmy w liceum E. Lussu na wyspie Sant’Antioco w Sardynii. Razem z młodzieżą tworzymy fundamenty społeczeństwa międzykulturowego #ascuolaconAstalli, Facebook, 15-sty Marca 2019, https://www.facebook.com/CentroAstalli/posts/10156496512631312?comment_id=10156496818286312&comment_tracking=%7B%22tn%22%3A%22R%22%7D

Kolejnym przykładem może być projekt pt. Encyclopedia of Migrants — inicjatywa, której rozwinięcie umożliwiła współpraca ośmiu miast z trzech różnych krajów, tj. Francji, Hiszpanii i Portugalii. Poprzez wspomnienia osobistych doświadczeń 400 migrantów – poproszonych o napisanie listu do osoby, która została w kraju ich pochodzenia – zamierzano przedstawić subiektywne pojmowanie zjawiska migracji. Szczególną uwagę poświęcono złożoności kształtowania się tożsamości oraz trudnościom, jakie towarzyszą osiągnięcia na nowo równowagi między dwoma kulturami. Ponadto encyklopedia ta zawiera nie tylko świadectwa migrantów żyjących w kraju docelowym, lecz również tych, którzy po migracji zdecydowali się wrócić do państwa swego pochodzenia. Zebranie wszystkich tych świadectw w formie encyklopedii nie jest przypadkowe. Wręcz przeciwnie — kryje się za nim konkretna intencja. Pomysł zebrania doświadczeń w formacie przypominającym zbiór wiedzy powszechnej, jakim była encyklopedia z XVIII wieku, oznacza, że te świadectwa dostarczają wiedzy, której Europa będzie potrzebowała do swojej odbudowy. W związku z powyższym historie migrantów odgrywają kluczową rolę w tworzeniu zarówno historii, jak i przyszłości Europy^[5].

Źródło: http://www.encyclopedia-of-migrants.eu/en/encyclopedie/

Odchodząc od przykładów dotyczących społeczeństwa obywatelskiego do tych powiązanych z bardziej instytucjonalnym środowiskiem, przypadek udanej solidarności z migrantami możemy zobaczyć w belgijskim mieście Gandawa. Nie da się zaprzeczyć, że miasto faktycznie zareagowało na wzrastającą liczbę uchodźców poprzez ustanowienie w 2015 tak zwanej „Jednostki do Zadań Specjalnych dla Uchodźców”. Powstała ona na fundamencie poglądu, że z integracją nie można zwlekać. Innymi słowy, celem było uniknięcie sytuacji, w której osoby starające się o azyl będą skazane na przynajmniej kilku lat oczekiwania na potwierdzenie ich statusu; w izolacji od społeczeństwa przyjmującego i bez możliwości zatrudnienia. Ustanowiona grupa dąży do rozpoczęcia procesu integracji już od pierwszego dnia przybycia. Jest to możliwe dzięki utworzeniu organu politycznego obejmującego różne działy, tzn. ds. świadczeń, zdrowia, edukacji i młodzieży. Zostały one zorganizowane w taki sposób, by powoływać różne zespoły wyspecjalizowane w poszczególnych obszarach migracji, a tym przyjęcie, integrowanie, wolontariat i pobudzanie świadomości. Poza tym zasadniczą rolę odgrywa współpraca różnych podmiotów, w tym organizacji pozarządowych, organów administracji publicznej i poszczególnych obywateli.

Jedną z inicjatyw promowaną przez Jednostkę do Zadań Specjalnych z większą ilością sukcesów jest program koleżeński. Jest on skierowany do nowo przybyłych osób i ma na celu pomóc im w natychmiastowej integracji z lokalną społecznością oraz umożliwienie nawiązania znajomości. Program, który trwa od 3 do 6 miesięcy, uważany jest za klucz dla migrantów do lepszego radzenia sobie z początkowymi wyzwaniami, takimi jak znalezienie domu, odnalezienie się w mieście czy też załatwianie spraw urzędowych. Zaleta posiadania takiego kolegi jest podwójna – nie tylko uchodźcy znajdują konkretne rozwiązania swoich problemów, lecz mają także szansę na nawiązanie prawdziwego porozumienia z lokalną społecznością; czegoś, co może mieć wpływ na ich zdolność do zatrudnienia^[6].

Ostatni przykład solidarności możemy znaleźć w sposobie, w jaki różne europejskie miasta odpowiedziały na przejęcie Afganistanu przez Talibów. Od połowy sierpnia 2021 byliśmy światkami, jak metropolie i organizacje pozarządowe współdziałały w przyjmowaniu uchodźców. Kilku burmistrzów wypowiedziało się na ten temat; między innymi burmistrz Londynu, Sadiq Khan, zastępca burmistrza Monachium, Verena Dietl, burmistrz Barcelony, Ada Colau i wreszcie burmistrz Mediolanu, Giuseppe Sala^[7]. Jednakże takie okazywanie solidarności ma również drugą stronę medalu. Zgłoszono problemy związane z brakiem konkretnych planów na integrację uchodźców w miastach. Dobrym argumentem potwierdzającym istnienie tego problemu jest sprawa Wielkiej Brytanii, gdzie nie opracowano żadnych precyzyjnych strategii długoterminowego zakwaterowania uchodźców, którzy większość czasu spędzili w pokojach hotelowych, ryzykując tym samym pogorszenie swojego zdrowia – co stanowi realne niebezpieczeństwo zwłaszcza dla najmłodszych^[8]. To powiedziawszy, nie możemy bagatelizować konsekwencji czy efektów ubocznych, jakie może mieć na ludzi brak właściwego planowania. Jednakże równie ważne jest dalsze podkreślanie pozytywnej strony całej sprawy jako solidnego fundamentu dla znajdowania rozwiązań polepszających sytuację ludzi w potrzebie.

Z okazji Międzynarodowego Dnia Tolerancji chcieliśmy tym artykułem przypomnieć, że poza populistycznymi narracjami i przypadkami braku tolerancji – niestety wciąż obecnymi w naszym społeczeństwie – istnieje inna Europa. Istnieje Europa stworzona z ludzi gotowych do tworzenia nowego społeczeństwa; społeczeństwa solidarności, tolerancji i szacunku, dla którego każde życie przedstawia taką samą wartość.

^[1] UNHCR (2021) Wyszukiwarka Danych o Uchodźcach [online] dostępna na https://www.unhcr.org/refugee-statistics/ [ostatnio sprawdzona 06-11-2021].

^[2] we wspomnianym wcześniej źródle.

^[3] Esipova, Neli;  Ray, Julie;  Pugliese, Anita (2020) “World Grows Less Accepting of Migrants” [online] dostępne na

https://news.gallup.com/poll/320678/world-grows-less-accepting-migrants.aspx  [ostatnio sprawdzone 06-11-2021].

^[4] Fondazione Centro Astalli (brak daty) FINESTRE [online] dostępne na https://www.centroastalli.it/category/cosa-facciamo/attivita-nelle-scuole/finestre/  [ostatnio sprawdzone 06-11-2021].

^[5] The Encyclopedia of Migrants (brak daty) [online] dostępna na http://www.encyclopedia-of-migrants.eu/en/projet/  [ostatnio sprawdzona 06-11-2021].

^[6] Verheye, Patrick (2018) Anticipating the exodus, Ghent Refugee Taskforce, [online] dostępne na

https://stad.gent/sites/default/files/page/documents/170609_Ghent_refugee%20taskorce-_ENG_v2_LR.pdf [ostatnio sprawdzone 07-11-2021].

^[7] Berretta, Daniela;  Banek, Ivo (2021) “Cities say yes to Afghan refugees” [online] dostępne na https://eurocities.eu/latest/cities-say-yes-to-afghan-refugees/ [ostatnio sprawdzone 07-11-2021].

^[8] Gentleman, Amelia;  Pidd, Helen (2021) “Afghan refugees may be housed in UK hotels for up to a year, say councils” [online] dostępne na https://www.theguardian.com/world/2021/oct/21/afghan-refugees-may-be-housed-in-uk-hotels-for-up-to-a-year-say-councils[ostatnio sprawdzone 07-11-2021].