Znaczący sukces Europejskiej Fundacji Praw Człowieka (EFHR) w walce o prawo do oryginalnej pisowni nazwisk. Sąd przyznał prawo do zapisu nazwiska ze znakiem diakrytycznym „ń”

W dniu 27 stycznia 2022 r. Sąd w Wilnie wydał decyzję, w której zobowiązał Wileński Urząd Stanu Cywilnego do dokonania zmiany nazwiska obywatelki Republiki Litewskiej z „Mulerskaitė-Vaczynska” na jego oryginalną formę – „Mulerskaitė-Waczyńska”. Zmiana ta spowoduje wydanie nowego odpisu aktu małżeństwa oraz innych dokumentów urzędowych.

W niniejszej sprawie ustalono że w 2018 na Litwie wnioskodawczyni wyszła za mąż za obywatela Polski T. A. Waczyńskiego. Małżonkowie obecnie mieszkają i pracują w Polsce. Wnioskodawczyni w tym przypadku wniosła o to, aby jej nazwisko zostało zapisane w oryginalnej formie z literą „W” i znakiem diakrytycznym „ń”, czyli w takiej formie którą posługuje się jej mąż. Jego pierwotne nazwisko zawiera dwie litery, które nie występują w języku litewskim, a zatem poprawny zapis takiego nazwiska nie jest możliwy zgodnie z obowiązującą regulacją prawną na Litwie. Zgodnie z nową ustawą od 1 maja dozwolona będzie litera „w” w dokumentach obywateli litewskich jednak „ń” wciąż pozostaje problematyczna.

Ważnym aspektem jest fakt, że Państwowa Komisja Języka Litewskiego wydała opinię w tej sprawie, stwierdzając, że chociaż język litewski nie posiada liter „w” i „ń”, a zatem są one zastępowane przez „v” i „n”, to jest dopuszczalny wyjątek, biorąc pod uwagę potrzeby społeczeństwa. Dotyczy to przypadku gdy obywatelki Republiki Litewskiej zawierają związek małżeński z obywatelami obcego państwa i przyjmują ich nazwiska.

Europejska Fundacja Praw Człowieka (EFHR), która w omawianej sprawie ofiarowała wnioskodawczyni należytą pomoc prawną, jest bardzo zadowolona z faktu, że decyzja Litewskiego Sądu Najwyższego z października 2021 roku dotycząca zapisu znaków diakrytycznych jest stosowana w praktyce. W orzeczeniu Litewski Sąd Najwyższy uznał, że analiza przepisu prawnego nie prowadzi jednak do wniosku, że każdy znak diakrytyczny, który nie jest używany w litewskim alfabecie, musi być automatycznie uważany za znak technicznie niemożliwy do zarejestrowania.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził w swoich wyrokach (zob. wyrok z dnia 2 października 2003 r. w sprawie C-148/02 Garcia Avello; wyrok z dnia 22 grudnia 2010 r. w sprawie C-208/09 Sayn-Wittgenstein, C-208/09; wyrok z dnia 12 maja 2011 r. w sprawie C-391/09 Runevič-Vardyn i Wardyn), że różnica w zapisie tego samego nazwiska w przypadku dwóch osób tej samej pary małżeńskiej może spowodować poważne niedogodności dla podmiotów zarówno w sferze publicznej, jak i prywatnej. Rozbieżności w pisowni nazwiska mogą rodzić wątpliwości co do tożsamości osób, autentyczności przedstawionych dokumentów lub autentyczności zawartych w nich danych. Jeżeli tak się dzieje, oznacza to ograniczenie przyznanego przez art. 21 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej („TFUE”), które gwarantuje prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich. Ograniczenie swobód przyznanych w art. 21 TFUE, będącym wynikiem poważnych niedogodności opisanych powyżej, może być usprawiedliwione jeśli zostało oparte na obiektywnych względach i jest proporcjonalne do realizowanego uzasadnionego celu (zob. wyrok z dnia 14 października 2008 r. w sprawie C-353/06 Grunkin i Paul).

Sąd orzekający w sprawie skonstatował, że pisownia nazwiska wnioskodawczyni Mulerskaitė-Waczyńskiej w sposób odmienny od nazwiska jej małżonka niewątpliwie powoduje pewne niedogodności dla małżonków w zakresie ustalenia tożsamości wszystkich członków rodziny, autentyczności dokumentów osobistych, potwierdzenia korelacji rodzinnych itp. W tej sprawie nieodstąpienie od istniejących ram prawnych i odmowa uwzględnienia wniosku nie byłaby niezgodna z zasadą słuszności, gdyż zapis nazwiska jej i małżonka w odmienny sposób, powodowałby niedogodne konsekwencje dla wnioskodawczyni (odmowa zmiany nazwiska skarżącej może prowadzić do niedogodności w przyszłości w przypadku ewentualnych problemów z narodzinami dzieci, rejestracją ich narodzin, uregulowaniem majątku nabytego w ramach wspólnoty majątkowej i/lub trudności w zakresie stosunków spadkowych).

Ponadto Sąd w Wilnie zauważył, że nie przedstawiono dowodów na to, że zapis imion i nazwisk z literami nielitewskimi byłby szkodliwy dla dobra publicznego.

Dla Fundacji ta decyzja ma duże znaczenie, ponieważ w naszej praktyce jest to pierwsza decyzja kiedy sąd zezwolił na zapis nazwiska z użyciem znaku diakrytycznego w dokumencie urzędowym. Zdajemy sobie sprawę z tego, że to nie rozwiązuje całości problemu dotyczącego zapisu nazwisk w oryginalnym brzmieniu, lecz pragniemy zauważyć, iż jest to krok w dobrym kierunku, a sądy zaczynają stosować w praktyce decyzję Litewskiego Sądu Najwyższego.

Należy zwrócić uwagę, że Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz) w 2007 roku w sprawie Johansson przeciwko Finlandii zauważył, że jeżeli imiona zostały już zarejestrowane w rejestrze ewidencji ludności i nie stwierdzono negatywnego wpływu na zachowanie tożsamości kulturowej i językowej, nie ma powodu, aby odmówić rejestracji takiego imienia (lub, jak w tym przypadku, nazwiska). W związku z tym, mamy nadzieję, że inne decyzje w sprawie znaków diakrytycznych również będą przychylne.

Pragniemy przypomnieć, że Fundacja kontynuuje kampanię społeczną „Mam prawo do oryginalnej pisowni imion i nazwisk”  Fundacja zachęca zatem wszystkich do skorzystania z istniejącej możliwości wszczęcia, za naszym pośrednictwem, procedury zmiany imienia i/lub nazwiska (np. zawierających nielitewskie litery, kombinacje liter i podwójne litery). Wszystkich zainteresowanych zachęcamy do rejestracji drogą mailową na adres info@efhr.eu lub telefonicznie pod numerem + (370) 691 50 822.