2022/04/08

Czy sprawiedliwości stanie się zadość?

Wszczęcie dochodzenia

Po rozpoczętej rosyjskiej inwazji na Ukrainę Litwa jako pierwszy kraj, a za nią dziesiątki innych, zwróciły się do Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK), o wszczęcie dochodzenia w sprawie oceny działań Rosji na Ukrainie, jako zbrodni wojennych, ludobójstwa i zbrodni przeciwko ludzkości. Prokurator Międzynarodowego Trybunału Karnego w Hadze Karim Khan w marcu poinformował, że MTK wszczyna śledztwo obejmujące zarzuty o wyżej wskazane zbrodnie. Kilka dni później polski szef Ministerstwa Spraw Zagranicznych po spotkaniu z sekretarzem stanu USA Antonym Blinkenem przekazał, że Polska powołuje centrum dokumentowania zbrodni wojennych w Ukrainie i w tym zakresie liczy na współpracę ze Stanami Zjednoczonymi.

Podstawa prawna jurysdykcji MTK

Zdolność MTK do sprawowania jurysdykcji nad przestępstwami takimi jak zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości — wynika z art. 12 i 13 Statutu Rzymskiego. Zgodnie z art. 13 istnieją trzy sytuacje, w których MTK może wykonywać swoją jurysdykcję. Pierwsza z nich dotyczy sytuacji, w których zarzucane przestępstwa są zgłaszane przez państwa-strony. Ani Ukraina, ani Rosja nie są stroną Statutu Rzymskiego- oznacza to, że nie jest on dla nich prawnie wiążący. Niemniej jednak od czasu ogłoszenia przez prokuratora wstępnego śledztwa, na dzień 2 marca, 39 państw-stron skierowało sprawy do sądu, co wydawałoby się wystarczające do przyznania jurysdykcji.

Kto i za co ma zostać pociągnięty do odpowiedzialności?

Lista osób, które mogłyby być pociągnięte do odpowiedzialności w sprawie jest długa, znajduje się na niej m.in. Vladimir Putin, Ramzan Kadyrov. Zgodnie ze Statutem Międzynarodowego Trybunału Karnego (Statutem Rzymskim) odpowiedzialność ponoszą osoby, które zleciły, podżegały lub przyczyniły się do popełnienia zbrodni międzynarodowych. Zbrodnia wojenna to jedna z czterech zbrodni międzynarodowych, stanowi naruszenie prawa Genewskiego oraz Haskiego, tj. tych zasad i norm, które regulują ochronę ludności cywilnej i ofiar wojny, proporcjonalność środków walki oraz użycie i zakres siły militarnej.

Procedura przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym

Aktywowanie jurysdykcji MTK
Dochodzenie przedprocesowe
Proces, w tym rozprawa
Wydanie wyroku

Ocena skuteczności MTK

Według statystyk MTK, do stycznia 2022 r. Prokurator wniósł do Trybunału 30 spraw. Do tej pory MTK wydał 10 wyroków skazujących i 4 uniewinniające. Tak mała skuteczność Trybunału wynika z trudności udowodnienia m.in. zbrodni ludobójstwa, które muszą być poparte wykazaniem premedytacji agresora. Kolejną problematyczną kwestią jest osobiste stawiennictwo oskarżonych na sali rozpraw, bardzo rzadko udaje się uchwycić oraz postawić przed sądem osoby oskarżone. Skuteczność MTK, w dużej mierze zależy od powodzenia współpracy między stronami Statutu Rzymskiego.

Europejska Fundacja Praw Człowieka stanowczo potępia inwazję militarną Rosji na Ukrainę. Zaangażowanie Białorusi w agresję wobec niepodległej Ukrainy również zasługuje na potępienie. Oba państwa nieustannie wzywamy do przestrzegania prawa międzynarodowego. Mamy nadzieję, że rozstrzygnięcie MTK oraz sankcje międzynarodowe doprowadzą do zaprzestania bezprawnych działań zbrojnych w Ukrainie.

Przygotowała Marta Maciejewska w ramach programu praktyk w EFHR.

Źródła: