Konferencja prasowa dotycząca zmiany pisowni imion i nazwisk w kontekście polskiej społeczności na Litwie – krok naprzód czy nierealistyczne oczekiwania?

9 czerwca w Sejmie Republiki Litewskiej odbyła się konferencja prasowa zainicjowana przez posłankę na Sejm Republiki Litewskiej Panią Beatę Pietkiewicz pt. „Ustawa o pisowni imion i nazwisk w dokumentach a społeczność polska na Litwie. Krok naprzód czy nierealistyczne oczekiwania?”.

Na temat możliwości i praktycznych wyzwań związanych z realizacją prawa do oryginalnej pisowni nazwisk polskiej mniejszości narodowej dyskutowali Pani Agata Palińska i Pani Lilia Siemaszko, prawnicy Europejskiej Fundacji Praw Człowieka (EFHR), oraz Dr hab. nauk politycznych Jarosław Wołkonowski.

Podczas konferencji posłanka na Sejm Pani Beata Pietkiewicz przypomniała, że Ustawa o pisowni imion i nazwisk, obowiązująca od 1 maja 2022 r., miała na celu rozwiązanie problemów, jakie stwarzają małżeństwa mieszane z racji tego, że ich nazwiska są różnie zapisywane w dokumentach. Należy zaznaczyć, że wyjątek dotyczy również osób narodowości innej niż litewska, obywateli Republiki Litewskiej i ich dzieci, których imiona i nazwiska w dokumentach osobistych mogą być zapisane alfabetem łacińskim, ale bez znaków diakrytycznych.

Pani Posłanka podkreśliła, że według danych, którymi dysponuje Ministerstwo Sprawiedliwości Republiki Litewskiej, od czasu wejścia w życie Ustawy o pisowni imion i nazwisk wpłynęły 82 wnioski o zmianę imion i nazwisk poprzez zapisanie ich innymi niż litewskimi literami alfabetu łacińskiego.

Podczas konferencji wystąpiła także Agata Palińska, prawnik EFHR, która przedstawiła przypadki w których obywatel Republiki Litewskiej ma prawo do zmiany pisowni imienia i/lub nazwiska, tak aby w dokumentach tożsamości (i aktach stanu cywilnego) został użyty alfabet łaciński, nawet jeśli nie są to litery alfabetu języka litewskiego. Obecna zmiana pozwala na używanie liter łacińskich tj. w, x, q; w dokumentach osobistych. Wiąże się to z możliwością korzystania z nielitewskiej pisowni, w tym dwuznaków (rz,cz,sz), podwójnych liter np. w imieniu Anna oraz znaków diakrytycznych ą i ę (występujących również w alfabecie litewskim) np. w nazwisku Dąbrowski.

Prawnik przedstawiła również aktualne orzecznictwo dotyczące możliwości zapisu imion i nazwisk ze znakami diakrytycznymi, które nie występują w litewskim alfabecie. 

Decyzja sądu zezwalająca na zapis nazwiska w jego oryginalnej formie z użyciem znaku diakrytycznego „ń”

Podczas wystąpienia prawnika reprezentującego EFHR, podkreślono istotne zwycięstwo w walce o prawo do oryginalnej pisowni nazwisk. W dniu 27 stycznia 2022 r. Sąd w Wilnie wydał decyzję, w której zobowiązał Wileński Urząd Stanu Cywilnego do dokonania zmiany nazwiska obywatelki Republiki Litewskiej z „Mulerskaitė-Vaczynska” na jego oryginalną formę – „Mulerskaitė-Waczyńska”. 

Dla EFHR ten precedens miał duże znaczenie, ponieważ w praktyce EFHR była to pierwsza decyzja kiedy sąd zezwolił na zapis nazwiska z użyciem znaku diakrytycznego w dokumencie urzędowym. 

Korzystna decyzja sądu w sprawie pisowni nazwiska zgodnie z oryginalnym nazwiskiem małżonka z użyciem umlautu „ö” 

Agata Palińska podkreśliła, że w tym roku EFHR uzyskała pozytywną decyzję sądu zezwalającą na rejestrację nazwiska ze znakiem umlautu – decyzją z dnia 14 kwietnia 2022 r. Sąd w Wilnie nakazał Wileńskiemu Urzędowi Stanu Cywilnego zarejestrować małżeństwo skarżącej (obywatelki Republiki Litewskiej) z obywatelem Republiki Węgierskiej, nadając skarżącej nazwisko „Györffy”.

Pierwsza sprawa w której sąd zezwolił na rejestrację nazwiska obywatela Republiki Litewskiej narodowości polskiej w jego oryginalnej formie – z użyciem polskiej litery „ł” 

Konferencja skupiła się jednak na sporach związanych z możliwością pisania przez obywateli Republiki Litewskiej narodowości nielitewskiej swoich imion i nazwisk ze znakami diakrytycznymi, które nie występują w alfabecie litewskim, a właśnie taką sytuacją zajął się Sąd w Wilnie i 1 czerwca 2022 r. orzekł na korzyść wnioskodawcy. 

Biorąc pod uwagę krajowe, unijne i międzynarodowe normy prawne istotne dla sporu oraz orzecznictwo związane z odpowiednimi ramami prawnymi, Sąd nakazał Wileńskiemu Urzędowi Stanu Cywilnego zmianę nazwiska skarżącego z „Jaroslav Volkonovski” na „Jarosław Wołkonowski”. Sąd oparł się m.in. na zaświadczeniach Litewskiego Państwowego Archiwum Historycznego i Litewskiego Centralnego Archiwum Państwowego, testamencie z 1927 r. i wyciągu z Archiwum Hipotecznego z 1921 r., z których wynika, że pierwotne nazwisko rodowe skarżącego to „Wołkonowski”.

Podczas konferencji Dr hab. nauk politycznych Jarosław Wołkonowski, zwrócił uwagę, że od 30 lat za każdym razem, gdy zmieniał paszport, składał wniosek o zmianę nazwiska na pierwotną formę, ale zawsze go odrzucano. Dr hab. Jarosław Wołkonowski oświadczył, że cieszy się, iż Ustawa o pisowni imion i nazwisk przewiduje możliwość pisowni nazwisk z nielitewską literą „w”, ale dodał, że spór dotyczący włączenia spółgłoski „ł” może być rozstrzygnięty na drodze sądowej dopiero z pomocą EFHR.

Podczas konferencji Dr hab. Jarosław Wołkonowski zachęcał również innych obywateli Litwy narodowości polskiej, aby poszli za jego przykładem i zrobili krok do przodu, aby ich dane osobowe zostały zapisane w oryginalnej formie.  

Główne wyzwania związane z realizacją decyzji sądowych 

Pani Lilia Siemaszko, prawnik EFHR, zwróciła uwagę, że chociaż sądy litewskie wydały już orzeczenia na korzyść zleceniodawców EFHR, zezwalając im na rejestrację ich nielitewskich imion i nazwisk ze znakami diakrytycznymi, to wykonanie tych orzeczeń jest skomplikowane ze względu na przeszkody techniczne, których usunięcie wiąże się z rozwiązaniem złożonych kwestii organizacyjnych i technicznych. Wynika to z faktu, że od 1 marca 2021 r. dawne dane ewidencji ludności zostały przeniesione do nowej bazy danych ewidencji ludności (kodowanie ISO-8859-4). Nowe kodowanie nie obsługuje wprowadzania i wyświetlania nielitewskich znaków diakrytycznych. Aby móc przetwarzać dane w znakach łacińskich ze znakami diakrytycznymi w innych językach, konieczna jest zmiana stosowanego systemu kodowania na UTF-8. Urząd Centrum Rejestrów (lit. VĮ Registrų centras) czyni starania, aby zmienić kodowanie ISO-8859-4 na zunifikowany arkusz kodowy UTF-8, ale taki proces wymaga odpowiednich funduszy i może potrwać około dwóch lat. Biorąc pod uwagę tak długi okres oczekiwania, bardzo istotne jest zgłaszanie jak największej ilości wniosków o oryginalny zapis imienia i nazwiska, w celu wykazania wagi tej kwestii.

Porady dla osób chcących zmienić nazwisko na pierwotną formę

Jeśli chodzi o procedurę zmiany nazwiska, Pani prawnik Lilia Siemaszko poradziła osobom ubiegającym się o zmianę nazwiska na formę nielitewską, aby zrobiły to razem z małżonkiem (-ą) i dziećmi, tak aby wszyscy członkowie rodziny posługiwali się tym samym nazwiskiem.