Pamięć o Holokauście i jej znaczenie w dzisiejszym społeczeństwie

Holokaust, jedna z najmroczniejszych stron historii ludzkości, do dziś, mimo upływu dziesięcioleci, jest głęboko osadzony w historii światowej. Pamięć o tej tragedii nie ogranicza się do jednego narodu czy regionu. Holokaust przekroczył granice geograficzne i odcisnął niezatarte piętno na społeczeństwach całego świata. W 2005 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych ogłosiła 27 stycznia Międzynarodowym Dniem Pamięci o Ofiarach Holokaustu.

Znaczenie tego dnia w dzisiejszym świecie wciąż rośnie. Różne społeczności narodowe, przedstawiciele państw, organizacje krajowe i międzynarodowe zbierają się w tym dniu, aby uczcić pamięć ofiar Holokaustu. Jednak w tym dniu nie chodzi tylko o refleksję nad przeszłością. Jest to rodzaj ważnego ostrzeżenia, które musi kierować naszymi decyzjami dzisiaj, w świetle mocnego hasła „Nigdy więcej” (ang. „Never Again”).[1]

Tak więc Holokaust nie jest tylko częścią historii. W świetle ostatnich tragicznych wydarzeń, takich jak „czystki etniczne” mniejszości Rohingya w stanie Mianmarze czy Ujgurów w Ujgurskim Regionie Autonomicznym Xinjiang, trudno jest pozostać obojętnym na pamięć o Holokauście w naszych czasach. Ta tragiczna przeszłość przypomina o tym, jak ważna jest tolerancja i uznanie dla różnorodności. Podczas gdy niektórzy twierdzą, że stare podziały ideologiczne w polityce stopniowo zanikają, pojawił się nowy podział między tymi, którzy szukają bardziej humanitarnego świata opartego na wspólnych uniwersalnych wartościach, a tymi, którzy podążają drogą dehumanizacji. To skłania nas do bliższego przyjrzenia się temu, co jest czynione, i do zadania pytania: jak istotny jest Holokaust w dzisiejszym globalnym społeczeństwie?

W ostatnich dziesięcioleciach nastąpił znaczny wzrost świadomości pamięci o Holokauście. Wynika to z okrucieństwa tego historycznego wydarzenia i potrzeby posiadania moralnego kompasu w czasach takiej niepewności, a także z braku ideologicznych narracji w społeczeństwie.[2]  W rezultacie Holokaust kojarzy się z moralnym przekonaniem, które dziś przekracza granice państw i jednoczy Europę i resztę świata.[3] Ocena Holokaustu może być jednak różna w różnych krajach.

Na przykład na Litwie Holokaust i jego upamiętnienie mają szczególne znaczenie, ponieważ duża część ludności żydowskiej w tym kraju zginęła w czasie II wojny światowej. Łączna liczba ofiar śmiertelnych podczas okupacji niemieckiej i wojny ZSRR z Niemcami wyniosła od 195 000 do 200 000, a tylko niewielka część litewskich Żydów (Litwaków) przeżyła do końca wojny. Po raz pierwszy na Litwie w tak krótkim czasie zabito tyle osób.[4] Dlatego dla Litwinów pamięć o Holokauście jest wymowną lekcją tolerancji i różnorodności, a także ostrzeżeniem przed niebezpieczeństwem ekstremizmu i ludobójstwa. Jest to również przypomnienie o tym, jak ważne jest wzięcie odpowiedzialności za przeszłe działania i dążenie do budowania bardziej integracyjnego i spójnego społeczeństwa.

Znaczenie Holokaustu polega na tym, że przypomina nam o niebezpieczeństwach związanych z dehumanizacją. Podczas Holokaustu naziści dokonywali masowych morderstw i przemocy wobec Żydów i innych grup marginalizowanych, ponieważ najpierw je dehumanizowali. Dehumanizacja to niszczenie godności, praw i człowieczeństwa człowieka.[5] Proces ten widać w aktach ludobójstwa i nienawiści. Na przykład ustawy norymberska i berlińska podczas Holokaustu, gdzie dokonano aktów zalegalizowanej dyskryminacji, a także w przypadku Rwandy i Kambodży, gdzie mowa nienawiści i postrzegana wiarygodność mowy nienawiści doprowadziła do przemocy wobec społeczności oraz utraty autonomii i tradycji kulturowych.[6]  Ponadto podczas wojny na Ukrainie siły rosyjskie dokonują licznych zbrodni wojennych, atakując celowo ukraińską ludność cywilną, mordując niewinnych ludzi, stosując tortury i przemoc seksualną wobec kobiet i dzieci, okazując całkowity brak szacunku dla życia ludzkiego. 23 stycznia, kiedy Rada Europy przygotowywała się do obchodów Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu, przewodniczący litewskiej delegacji do Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy E. Zingeris w imieniu ofiar Holokaustu wystąpił z żądaniem zaprzestania stosowania sztucznego antynazistowskiego leksykonu rosyjskich okupantów, który jest wykorzystywany do uzasadniania wojny Rosji przeciwko Ukrainie.[7]  Jest to ważne przesłanie, ponieważ zwraca uwagę na niebezpieczeństwo używania języka do usprawiedliwiania przemocy wobec grup marginalizowanych. To tylko kilka przykładów, które przypominają nam, że dehumanizacja jest wspólnym wątkiem aktów ludobójstwa i przemocy.

Dlatego trzeba przyznać, że Holokaust dotyczy nie tylko historii narodu żydowskiego w czasie II wojny światowej, ale również odzwierciedla wpływ dehumanizacji na społeczność. To przypomnienie, że zawsze musimy być czujni, gdy mamy do czynienia z uprzedzeniami lub nienawiścią, aby bolesna przeszłość nie stała się czyjąś przyszłością. Oznacza to uznanie i stawienie czoła mowie nienawiści, dyskryminacji i przemocy wobec grup marginalizowanych i wykluczonych w naszych społeczeństwach oraz solidarność z tymi, którzy spotykają się z takimi zachowaniami na całym świecie. W obecnym okresie „uniwersalizacji Holokaustu”[8] i „globalnej kultury pamięci o Holokauście”[9] chodzi nie tylko o poznanie doświadczenia Holokaustu. W tym kontekście szczególnie ważne jest znalezienie strategii zachowania kultury pamięci o Holokauście, aby zapobiec w przyszłości ludobójstwu, negowaniu Holokaustu, rasizmowi i wszelkim naruszeniom praw człowieka.

Źródła:

[1] Zwrot lub slogan „Nigdy więcej” kojarzy się z Holokaustem i innymi ludobójstwami. Termin ten mógł się wywodzić z wiersza Yitzhak Lamdana z 1927 roku „Nigdy więcej nie upadnie Masada!”. W kontekście ludobójstwa, zwolnieni więźniowie obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie przyjęli ten termin, aby wyrazić nastroje antyfaszystowskie.

[2] Levy, Daniel and Sznaider, Natan, ‘Memory Unbound: The Holocaust and the Formation of Cosmopolitan Memory”, European Journal of Social Theory 5:1 (2002), 93.

[3] Levy and Sznaider, “Memory Unbound: The Holocaust and the Formation of Cosmopolitan Memory,” 96.

[4] https://www.vle.lt/straipsnis/holokaustas/

[5] https://hmh.org/education/why-holocaust-still-matters-today/

[6] The Economist. “Remembering the Holocaust, Bearing Witnesses Evermore,” August 27, 2013.

https://www-economist-com.proxy.library.uu.nl/international/2013/08/27/bearing-witnessever-more.

[7] https://www.lrs.lt/sip/portal.show?p_r=35720&p_t=283615

[8] Gross, Zehavit. “The Process of the Universalization of Holocaust Education: Problems and Challenges.” Contemporary Jewry 38, no. 1 (2018): 5–20. https://doi.org/10.1007/s12397-017-9237-2.

[9] Fracapane, Karel, Matthias Hass, Unesco, and Stiftung Topographie des Terrors. Holocaust Education in a Global Context. Paris: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, 2014.