Osiąganie równości poprzez edukację w języku ojczystym: doświadczenia ludu Samów w Norwegii i Szwecji

Obchodząc Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego warto pamiętać, że według Atlasu zagrożonych języków świata (UNESCO) prawie połowa języków mówionych na świecie jest zagrożona wyginięciem. Ta niepokojąca tendencja wskazuje na potrzebę promowania szeregu strategii mających na celu wspieranie różnorodności językowej i zapewnienie przetrwania języków mniejszościowych. W tym kontekście niedawne badanie oparte na dwóch projektach przeprowadzonych przez naukowców z Uniwersytetu w Konstancji (Niemcy) podkreśla ważną rolę uznawania języka w walce z dyskryminacją osób posługujących się językami mniejszościowymi[1]. Badanie koncentruje się na populacji Samów w Norwegii i Szwecji[2] . Pokazuje ono, że uznanie i promocja języka samskiego może mieć pozytywny wpływ na sytuację społeczną tej grupy mniejszościowej, a w konsekwencji zmniejszyć dyskryminację wobec nich. Gdy w Dniu Języka Ojczystego zastanawiamy się nad znaczeniem różnorodności językowej, wyniki tego badania dostarczają cennych spostrzeżeń na temat tego, jak możemy promować bardziej integracyjne i sprawiedliwe społeczeństwo.

Niniejsze badanie miało na celu pokazanie związku między dyskryminacją językową a zanikaniem języków mniejszościowych, skupiając się na doświadczeniach Samów w Norwegii i Szwecji. W tym celu latem 2021 roku przeprowadzono badanie populacji nordyckiej, w którym wzięło udział 5 400 osób, w tym 44,7% populacji Samów w Norwegii i 28% populacji Samów w Szwecji. Te dane ilościowe zostały uzupełnione danymi jakościowymi zebranymi w 2020 r. z wywiadów z osobami komunikującymi się w języku samskim. Dokument „Dlaczego język ma znaczenie: postrzeganie nierówności przez Samów w Szwecji i Norwegii” jest również cytowany w publikacji Uniwersytetu w Konstancji „Polityka nierówności”, a jego autorami są Anika Lloyd-Smith, Fabian Bergmann, Yair Sapir, Rusen Yasar i Tanja Kupisch.

W ramach badania analizowano związek między zanikaniem języka w społecznościach mniejszościowych a dyskryminacją w różnych obszarach społeczeństwa, w tym w sferze edukacji i zatrudnienia, ze szczególnym uwzględnieniem ludu Samów. Badanie wykazało, że uznanie języka mniejszościowego za język narodowy zmniejsza dyskryminację. Ponadto badanie wykazało, że w obu krajach ludność Samów doświadcza znacznej dyskryminacji, gdy używa języka samskiego w sferze publicznej. Badanie wykazało również, że Samowie mieszkający w Szwecji, którzy posługują się swoim językiem ojczystym, często doświadczają większej dyskryminacji niż Samowie mieszkający w Norwegii. Badanie wskazuje również na brak dostępu do nauki języka samskiego i jego używania poza domem, a także na bariery administracyjne w urzędach, które są uważane za formę dyskryminacji strukturalnej. Ponadto szwedcy Samowie uważają również, że polityka językowa kraju zniechęca ich do nauki i promowania języka ojczystego.

Badanie pokazuje, że poszanowanie i włączenie języków mniejszościowych do codziennego życia może zmniejszyć dyskryminację mniejszości językowych. Zespół badaczy z Uniwersytetu w Konstancji wzywa do promowania szacunku dla języków samskich poprzez politykę językową, która pomaga w zwalczaniu dyskryminacji i nierówności. Udane norweskie przedsięwzięcia w zakresie polityki językowej pokazały, że większa integracja języka mniejszości w sferze publicznej, np. stosowanie wielojęzycznych znaków i etykiet w życiu codziennym, może być skuteczna w zwalczaniu dyskryminacji.

Promowanie i wspieranie różnorodności językowej ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia ochrony języków mniejszościowych i tubylczych na mocy międzynarodowego prawa praw człowieka. Państwa powinny inwestować w materiały dydaktyczne, szkolenie nauczycieli i promowanie edukacji w zakresie języka ojczystego. Umożliwia to nabycie umiejętności czytania, pisania i liczenia, a jednocześnie wspiera unikalny światopogląd i system wiedzy. Z okazji Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego i Międzynarodowej Dekady Języków Rdzennych świętujmy różnorodność naszych języków.

[1]  Uniwersytet w Konstancji, „Why Language Matters: Endangered Languages and Discrimination”, 20.02.2023 https://www.newswise.com/articles/why-language-matters-endangered-languages-and-discrimination 

[2] Samowie (Saami lub Sámi) to rdzenni mieszkańcy Skandynawii zamieszkujący północną Norwegię, Szwecję, Finlandię i część terenów Rosji. Mają własny język, zwyczaje i wierzenia, ale spotykają się z dyskryminacją i przymusową asymilacją. Pomimo pewnego postępu w ostatnich dekadach w uznawaniu i ochronie ich praw, Samowie nadal napotykają trudności w zachowaniu swojej unikalnej tożsamości kulturowej i uzyskaniu większej autonomii politycznej i kulturowej. (Więcej szczegółów: https://arapahoelibraries.org/blogs/post/who-are-the-sami/)

Przygotowała Akvilė Beleškaitė w ramach programu praktyk w Europejskiej Fundacji Praw Człowieka (EFHR)