Kwestia oryginalnej pisowni imion i nazwisk nielitewskich rozpatrywana w Sądzie Konstytucyjnym

Sąd konstytucyjny rozpoczyna rozpatrywanie sprawy dotyczącej zapisu nazwisk obywateli Litwy. Wniosek, który złożyła grupa posłów dotyczy zgodności z Konstytucją obowiązującej od zeszłego roku Ustawy RL o wpisywaniu imienia i nazwiska w dokumentach, która zezwala na użycie liter w, q i x. Szczegółowa procedura przewidziana w Ustawie jest opisana tutaj.

Europejska Fundacja Praw Człowieka (EFHR) rekomendowała przyjęcie Ustawy, a jej zdecydowane działania w kwestii prawa do oryginalnej pisowni imion i nazwisk przyczyniły się do jej uchwalenia. To ważny krok dla mniejszości narodowych na Litwie, jednak przyjęta w 2022 roku nowelizacja jest fragmentaryczna – uznaje użycie liter w, q i x i dwuznaków, ale nie znaków diakrytycznych. W konsekwencji tylko niektórzy obywatele z nielitewskimi nazwiskami mogą zmienić pisownię. Do osób, które wciąż nie mogą napisać swojego nazwiska korzystając z oryginalnych znaków należą między innymi przedstawiciele największej mniejszości narodowej na Litwie – Polacy.

Szansą na eliminację dyskryminującego rozwiązania prawnego jest procedowany w Sejmie kolejny projekt Ustawy, rozszerzający katalog dozwolonych znaków diakrytycznych. Niestety, nowelizacja nie została przyjęta w pierwszym czytaniu i została zwrócona do poprawy.

Oryginalna pisownia imion i nazwisk stanowi istotną część składową tożsamości – pomaga zachować poczucie tożsamości i przynależności do określonej kultury, ma głębokie znaczenie społeczne i kulturowe. Jako składowy element tożsamości i życia prywatnego jednostki podlega także ochronie na podstawie art. 7 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

W ocenie Europejskiej Fundacji Praw Człowieka wyraźne wykluczenie znaków diakrytycznych jest istotną wadą ustawy z maja 2022 zezwalającą na wpisywanie imion i nazwisk przy użyciu alfabetu łacińskiego, uznając używanie liter w, q i x. W języku polskim, języku którym posługuje się najliczniejsza na Litwie mniejszość narodowa, znaki diakrytyczne stanowią istotną część alfabetu. Niestety, obecnie tylko część polskiej mniejszości narodowej może korzystać z prawa do oryginalnej pisowni imion i nazwisk.

Fundacja kontynuuje apel o rozszerzenie Ustawy RL o wpisywaniu imienia i nazwiska osoby w dokumentach o kolejne znaki diakrytyczne.

EFHR prowadzi kampanię związaną z poszerzeniem zakresu znaków diakrytycznych objętych ustawą i zachęca do dołączenia do inicjatywy „Mam prawo do oryginalnej pisowni imion i nazwisk” i aplikowania o zmianę imienia i/lub nazwiska. W ramach inicjatywy EFHR zapewnia bezpłatną pomoc i pośredniczy we wszczęciu procedury zmiany imienia i/lub nazwiska.

Do tej pory Fundacji udało się wygrać ponad 150 spraw sądowych dotyczących oryginalnej pisowni, a dzięki staraniom EFHR kilkudziesięciu obywatelom Litwy, należącym do mniejszości polskiej, udało się zmienić zapis imion i nazwisk drogą administracyjną. Ponadto, w ramach kampanii Fundacja prowadziła m.in. sprawę prof. Jarosława Wołkonowskiego, w której Sąd Rejonowy w Wilnie wydał 1 czerwca 2022 bezprecedensową decyzję i zezwolił na używanie ł w oficjalnych dokumentach. Niestety po wydaniu orzeczenia Prokuratura Generalna zwróciła się do sądu o wznowienie postępowania, argumentując, że decyzja narusza interes publiczny i powołując się na dążenie do ochrony języka litewskiego. Fundacja zgłosiła sprzeciw, wskazując na dyskryminację w praktyce zezwalanie na zapisywanie nazwisk literami ze znakami diakrytycznymi jedynie obywatelkom Republiki Litewskiej pozostających w związkach małżeńskich z cudzoziemcami, a przedstawicielom mniejszości narodowych – nie. Zdaniem Fundacji decyzja o wznowieniu postępowania była bezpodstawna i naruszała prawo do prywatności życia osób narodowości polskiej należących do mniejszości narodowej. Kolejna instancja skierowała zapytania do Sądu Konstytucyjnego, który wyda ostateczne orzeczenie w tej sprawie.

Starania podejmowane przez Europejską Fundację Praw Człowieka w zakresie pisowni imion i nazwisk wynikają z poszanowania potrzeb ochrony praw człowieka. Wszystkich zainteresowanych uzyskaniem pomocy prawnej zachęcamy do bezpośredniego kontaktu drogą mailową na adres info@efhr.eu lub telefonicznie pod numerem + (370) 691 50 822.