Sąd Konstytucyjny zdecyduje, czy zezwolić na stosowanie nielitewskich znaków diakrytycznych w dokumentach Republiki Litewskiej

W czwartek, 21 grudnia, Sąd Konstytucyjny Republiki Litewskiej, w oparciu o wniosek o ocenę zgodności regulacji prawnej dotyczącej zapisu imion i nazwisk w dokumentach z Konstytucją, rozpatrywał przedmiotową sprawę w celu wyjaśnienia, czy zasada, zgodnie z którą osoba narodowości nielitewskiej w Republice Litewskiej nie może zapisywać swojego imienia i nazwiska w dokumentach urzędowych ze wszystkimi nielitewskimi znakami diakrytycznymi w alfabecie łacińskim, nie stoi w sprzeczności z art. 29 Konstytucji i zasadami równości oraz państwa prawnego.

Artykuł 29 Konstytucji Republiki Litewskiej definiuje równość osób mieszkających w Republice Litewskiej w następujący sposób: 

„Wszystkie osoby są równe wobec ustawy, sądu i innych instytucji państwowych i funkcjonariuszy. Praw człowieka nie można ograniczać lub nadawać przywilejów ze względu na jego płeć, rasę, narodowość, język, pochodzenie, położenie społeczne, przekonania lub poglądy”

Wileński sąd zwrócił się do Sądu Konstytucyjnego w tej sprawie po rozpatrzeniu sprawy wniesionej przez Polaka – Pana Jarosława Wołkonowskiego, który domagał się, aby imię i nazwisko obywatela Litwy mogło być zapisane w paszporcie nie tylko z już dozwolonym nielitewskim W, ale także z polskim przekreśleniem l – ł. Sąd w Wilnie, zwracając uwagą na orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz ochronę życia prywatnego i rodziny zapisane w Karcie Praw Podstawowywch UE oraz w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowywh wolności, dostrzegając także rozstrzygnięcia Komitetu Praw Człowieka oraz powołując się na decyzję Litewskiego Sądu Najwyższego, przychylił się do wniosku Pana Jarosława, reprezentowanego przez Europejską Fundację Praw Człowieka (EFHR), aby jego imię i nazwisko zostało zapisane w oryginalnej formie z literą „w” i znakiem diakrytycznym „ł”, czyli w takiej postaci, w jakiej posługiwali się jego przodkowie (świadczyły o tym zaświadczenia z archiwów litewskich, które Fundacja wraz z klientem uzyskała i przedstawiła przed sądem). 

Niestety niedługo po wydaniu przez Sąd Rejonowy przełomowego orzeczenia w sprawie, Prokuratura Generalna zwróciła się do sądu o wznowienie postępowania powołując się na rzekome naruszenie interesu publicznego oraz dążenie do ochrony używania oficjalnego języka litewskiego w życiu publicznym. W związku z twierdzeniami Prokuratury, Pan Jarosław Wołkonowski, reprezentowany przez Panią Adwokat, która współpracuje z EFHR, złożył odpowiedź na skargę, w której zgłosił stanowczy sprzeciw wobec wznowienia postępowania. Wskazał również, iż dyskryminujące jest zezwalanie na zapisywanie nazwisk literami ze znakami diakrytycznymi jedynie obywatelkom Republiki Litewskiej pozostających w związkach małżeńskich z cudzoziemcami, a innym obywatelom o nielitewskiego pochodzeniu etnicznym już nie. W związku z powyższym 14 listopada Sąd Rejonowy w Wilnie zdecydował o wystąpieniu w tej sprawie do Sądu Konstytucyjnego (więcej o całym postępowaniu można przeczytać tutaj), który w dniu 21 grudnia zajął się rozpatrzeniem tej sprawy. 

Zgoda Sejmu na wprowadzenie do litewskich paszportów imion i nazwisk obywateli Litwy zapisanych alfabetem inny niż łaciński, lecz pozbawionych znaków diakrytycznych używanych w innych językach, nie zadowala obywateli o narodowości polskiej, których imiona i nazwiska zawierają znaki diakrytyczne. Taka decyzja stwarza sytuację, która jest uznawana za dyskryminacyjną, naruszającą równość obywateli i ich prawo do pełnego uwzględnienia ich kulturowego dziedzictwa. W związku z powyższym sąd w Wilnie miał podstawy, aby twierdzić, że obecne przepisy są potencjalnie niezgodne z konstytucyjną zasadą równości (art. 29 Konstytucji RL), gdyż dyskryminują część mniejszości narodowej, która nie może używać znaków diakrytycznych w imionach i/lub nazwiskach. 

Zapisywanie imienia i nazwiska zgodnie z oryginalną formą jest elementem składowym tożsamości i życia prywatnego danej jednostki i podlega ochronie na podstawie art. 7 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Wprawdzie litera prawna nie odnosi się jednoznacznie do imienia i nazwiska, a do ochrony życia prywatnego i rodziny, ale należy mieć na uwadze, że nazwisko jest środkiem identyfikacji osoby i przypisania jej do określonej rodziny. 

Orzeczenie Sądu Konstytucyjnego może stanowić ważny krok w kierunku znalezienia rozwiązania problemu z oryginalną pisownią. Nadal istnieje konieczność kontynuowania wysiłków na rzecz poszerzenia praw osób dotkniętych ograniczeniami w pisowni imion i nazwisk, aby uwzględnić różnorodność językową i kulturową społeczeństwa litewskiego i w celu zapewnienia równości wobec prawa wszystkich obywateli. Europejska Fundacja Praw Człowieka od lat apeluje o przyjęcie kolejnych zmian, które umożliwią korzystanie z oryginalnej pisowni imion i nazwisk, włączając znaki diakrytyczne. Mamy nadzieję, że również ta sprawa zostanie rozstrzygnięta na korzyść grup mniejszościowych, tak, aby nie tylko niektórzy ich przedstawiciele mogli zapisywać swoje nazwiska w oryginalny sposób. Kontynuacja prac legislacyjnych oraz dalsze działania na rzecz poszerzenia praw w tej dziedzinie są niezbędne, aby zapewnić równość i pełne poszanowanie praw jednostek, niezależnie od ich pochodzenia narodowego czy etnicznego.

EFHR przypomina, że nadal prowadzi kampanię związaną z poszerzeniem zakresu znaków diakrytycznych objętych ustawą oraz zachęca do dołączenia do inicjatywy „Mam prawo do oryginalnej pisowni imion i nazwisk” i aplikowania o zmianę imienia i/lub nazwiska. W ramach inicjatywy EFHR zapewnia bezpłatną pomoc i pośredniczy we wszczęciu procedury zmiany imienia i/lub nazwiska. Dzięki kampanii EFHR wiele osób rozpoczęło i doprowadziło do końca procedurę zmian imienia lub nazwiska zgodnie z polską pisownią na drodze administracyjnej (wielu innym udzielono także doradztwa w zakresie wypełnienia wniosku).