Oświadczenie EFHR w sprawie pochopnej propozycji zamknięcia szkół rosyjskiej mniejszości narodowej na Litwie

EFHR jednoznacznie i zdecydowanie sprzeciwia się propozycji zamknięcia szkół rosyjskiej mniejszości narodowej

Napięcia związane z rosyjskimi szkołami na Litwie ponownie nasiliły się po incydencie, w którym dwóch nastolatków zaatakowało swojego kolegę z klasy w wyniku rozmowy o wojnie w Ukrainie. Do incydentu doszło na terenie rosyjskiej szkoły w wileńskiej dzielnicy Naujamiestis. Dwaj uczniowie użyli pistoletu pneumatycznego, by postrzelić chłopaka, który wyraził swój sprzeciw wobec rosyjskiej agresji. Następnie, mimo oficjalnego apelu, aby nie łączyć tej sprawy z podejmowanymi decyzjami, minister oświaty, nauki i sportu Gintautas Jakštas wysunął propozycję reformy rosyjskojęzycznych szkół, zaznaczając, że być może warto pójść za przykładem Estonii i Łotwy i zrezygnować z rosyjskojęzycznej edukacji w kraju, a ministerstwo zapowiedziało, że planuje przygotować propozycję stopniowego wycofywania rosyjskojęzycznej edukacji w nadchodzących tygodniach. Według ministra inne szkoły mniejszości narodowych (nauczające w językach krajów Unii Europejskiej lub krajów przyjaznych Litwie) mogłyby pozostać otwarte.

Stanowisko EFHR w sprawie próby zamknięcia szkół rosyjskiej mniejszości narodowej na Litwie jest jednoznaczne i oparte na zasadach równości, wielokulturowości oraz poszanowania praw człowieka. Fundacja uważa, że marginalizacja dowolnej grupy etnicznej stanowiłaby nie tylko naruszenie fundamentalnych wartości państwa litewskiego, ale również byłaby zagrożeniem dla struktury wieloetnicznego, otwartego społeczeństwa. Nagłe przeniesienie dużej liczby uczniów z jednego środowiska językowego do drugiego wywołałoby także ogromny stres zarówno dla uczniów oraz ich rodziców, jak i dla nauczycieli. We wszystkich działaniach dotyczących dzieci, podejmowanych przez władze, sprawą nadrzędną powinna być zaś najlepsza ochrona interesów dziecka (dobro dziecka). 

Kwestia narodowości stanowi stanowi istotną część składową tożsamości, ma głębokie znaczenie dla samoidentyfikacji i jest nierozerwalnie związana z poszanowaniem dziedzictwa kulturowego jednostki. EFHR uważa, że wszelkie ewentualne zmiany w litewskim systemie edukacji, powinny opierać się na zasadzie poszanowania praw mniejszości narodowych, a zatem być konsultowane z przedstawicielami mniejszości  i być tworzone we współpracy ze społecznościami szkół i uczniów. Należy również podkreślić, że poparcie dla agresji wojskowej, zbrodni wojskowych, naruszenia granic i suwerenności innego państwa czy przemocy wynika z indywidualnych przekonań i wyznawanych wartości, a nie z pochodzenia danej osoby. Jednostkowa sytuacja o takim charakterze nie może stanowić podstawy do politycznie umotywowanej decyzji o likwidacji sieci szkół dla jednej z mniejszości narodowych (a w konsekwencji do jej dyskryminacji). 

EFHR pragnie także zwrócić uwagę na kwestię, która została podniesiona także we wspólnym oświadczeniu polskich organizacji na Litwie (Stowarzyszenia nauczycieli szkół polskich na Litwie „Macierz szkolna” oraz Związku Polaków na Liwie): „pomysł do skrajnego reformowania szkół mniejszości narodowych krąży nie od dziś, zaś kolejne działania pośrednio bądź bezpośrednio uderzają w szkolnictwo mniejszości narodowych”. W tym przypadku sprawa dotyczy szkół rosyjskich mniejszości narodowych, jednak niedawno podejmowano próby dotyczące przekształcenia szkół polskich w Trokach. EFHR interweniowała wtedy w sprawie praw uczniów i ich rodziców w Gimnazjum im. Longina Komołowskiego w Połukniu oraz Szkoły Podstawowej im. Andrzeja Stelmachowskiego. Od czerwca ubiegłego roku w tej sprawie EFHR jest zaangażowana w pomoc prawną i reprezentuje Wspólnotę Mieszkańców Połuknia „Dienmedis” przed sądem (sprawa nadal nie jest rozwiązana, więcej o tym można przeczytać tutaj).

Zgodnie z obowiązującym prawem międzynarodowym, w tym z ratyfikowaną w 2000 r. przez Litwę, pod auspicjami Rady Europy, Konwencją Ramową o Ochronie Mniejszości Narodowych, każda mniejszość narodowa ma prawo do ochrony i kultywowania tożsamości, języka ojczystego, kultury oraz tradycji. Utrzymanie szkół mniejszości narodowych na Litwie jest kluczowe dla przestrzegania międzynarodowych standardów ochrony mniejszości i wielokulturowości. W trosce o harmonię społeczną i szanując zasady równości, konieczne jest kontynuowanie dialogu oraz poszukiwanie rozwiązań, które umożliwią uczniom rozwijanie się w zgodzie z własną tożsamością i kulturą.