Odwołanie do Sądu Okręgowego w Wilnie – spór o znaki diakrytyczne w pisowni imion i nazwisk

Sprawa prowadzona przez Europejską Fundację Praw Człowieka (EFHR) dotycząca zapisu imienia i nazwiska profesora Jarosława Wołkonowskiego miała swój początek 1 czerwca 2022 roku, gdy Sąd Rejonowy w Wilnie wydał decyzję zezwalającą na używanie litery „ł” w jego imieniu i nazwisku. Decyzja została poddana ponownej analizie przez sąd na skutek działania Prokuratury Generalnej, która podniosła w sprawie kwestie rzekomego naruszenia interesu publicznego i ochrony języka litewskiego, w związku z czym zwróciła się do sądu o wznowienie postępowania. Następnie, po skierowaniu sprawy przez sąd pierwszej instancji do Sądu Konstytucyjnego, Sąd wydał orzeczenie w grudniu 2023 roku, stwierdzając, że stosowanie znaków diakrytycznych w nazwiskach nielitewskich wymaga uzyskania zgody Państwowej Komisji Języka Litewskiego (więcej o tej sprawie można przeczytać tutaj).

W wyniku tego rozstrzygnięcia orzeczenie sądu pierwszej instancji zostało zmienione, a Pan Jarosław Wołkonowski stracił prawo do używania litery „ł” w swoim nazwisku pomimo wcześniejszej zgody sądu. Decyzja ta wzbudziła wiele kontrowersji i stała się powodem do dyskusji na temat poszanowania tożsamości kulturowej oraz praw jednostki do zachowania oryginalnej pisowni imienia i nazwiska. Apelacja w przedmiotowej sprawie została złożona 03 kwietnia 2024 r. do Sądu Okręgowego w Wilnie (Vilniaus apygardos teismas).

Europejska Fundacja Praw Człowieka (EFHR) skierowała list do Prezesa Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej Donalda Tuska z wiadomością do Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego oraz Ministra Spraw Zagranicznych, w którym opisano powyższą sprawę oraz zwrócono uwagę na problematykę oryginalnej pisowni imion i nazwisk osób niebędących Litwinami. 

Przedmiotowa decyzja, która uniemożliwia stosowanie pełnego imienia i nazwiska zgodnego ze stanem faktycznym i oryginalną pisownią, może być postrzegana jako niezgodna z dążeniami do poszanowania tożsamości polskiej mniejszości. Należy nadmienić, że od momentu wydania orzeczenia przez sąd pierwszej instancji profesor Jarosław Wołkonowski posługiwał się zmienionym w dokumentach imieniem i nazwiskiem, które zostało mu (w wyniku zmiany orzeczenia po prawie dwóch latach) odebrane. W wyniku tej i innych podobnych spraw, podniesiony przez EFHR w ostatnich latach problem oryginalnej pisowni imion i nazwisk stał się przedmiotem dyskusji podczas licznych spotkań, w tym w marcu 2024 r. na konferencji prasowej w Sejmie Republiki Litewskiej, zainicjowanej przez posłankę Beatę Pietkiewicz. EFHR aktywnie uczestniczyła w tych wydarzeniach, podkreślając potrzebę poszanowania różnorodności kulturowej i tożsamości mniejszości narodowych.

Dotychczasowe działania Fundacji przyczyniły się do przyjęcia przez parlament Litewski Ustawy dedykowanej pisowni imion i nazwisk w dokumentach, która obowiązuje od 1 maja 2022 roku. Powyższa ustawa legalizuje możliwość pozytywnego ubiegania się o przywrócenie oryginalnej pisowni nazwisk i imion mniejszościom narodowym. Warunkiem ubiegania się o zmianę jest status członka mniejszości narodowej lub związek małżeński z cudzoziemcem. Niestety przyjęta w 2022 roku nowelizacja jest fragmentaryczna i nadal nie rozwiązuje kwestii związanych z zapisem znaków diakrytycznych – uznaje użycie liter „w”, „q” i „x” i dwuznaków (mowa tu np. o „rz”, „cz”, „sz”, „nn” – przykładowe imiona i nazwiska, w których mogą wystąpić takie dwuznaki to Joanna Wojtaszek, Katarzyna Szczerba czy Szczepan Stankiewicz), ale nie znaków diakrytycznych, które nie występują w alfabecie litewskim, a są istotną częścią np. języka polskiego (w ten sposób dozwolone jest np. użycie liter „ą” czy „ę” przy równoczesnym braku zgody dla liter takich jak „ń”, „ć”, „ł” czy „ó”). W konsekwencji tylko część obywateli z obcojęzycznymi nazwiskami może realizować swoje prawo do własnej tożsamości (do osób, które wciąż nie są w stanie napisać swojego nazwiska, korzystając z oryginalnych znaków, należą między innymi przedstawiciele największej mniejszości narodowej na Litwie – Polacy).

Starania podejmowane przez Europejską Fundację Praw Człowieka w zakresie pisowni imion i nazwisk wynikają z poszanowania potrzeb ochrony praw człowieka.  Wyrażamy głęboką nadzieję, że nasze wysiłki przybliżą Litwę do poszanowania tożsamości narodowej i kulturowej jednostek oraz że członkowie mniejszości narodowych będą mieli możliwość korzystania z pełnej i prawidłowej pisowni swoich imion i nazwisk. Fundacja zapewnia na co dzień bezpłatną pomoc prawną oraz możliwość konsultacji w zakresie sporządzenia odpowiedniego wniosku w urzędzie stanu cywilnego. O procedurze ubiegania się o zmianę zapisu imienia i nazwiska można przeczytać w materiałach informacyjnych umieszczonych na stronie internetowej EFHR: https://bit.ly/3yZsK45). 

Wszystkich zainteresowanych uzyskaniem pomocy prawnej zachęcamy do bezpośredniego kontaktu drogą mailową na adres info@efhr.eu lub telefonicznie pod numerem + (370) 691 50 822.