EFHR zaproponowała poprawki do projektu ustawy o mniejszościach narodowych

Według Spisu Powszechnego Ludności i Gospodarstw Domowych Republiki Litewskiej z 2021 r. na Litwie mieszka 2 mln 810 tys. osób, z czego 432 tys. stanowią przedstawiciele mniejszości narodowych, co stanowi aż 15,4% populacji. Najliczniejszą mniejszością narodową są Polacy stanowiący 6,5 % populacji państwa litewskiego. Taka struktura społeczna implikuje potrzebę unormowania takiego porządku prawnego, który zapewni mniejszościom narodowym pełniejszą ochronę oraz zapewnienie ich praw z zakresu kultury, języka mniejszości, udziału w życiu publicznym, nauczania i używania języków mniejszości oraz zagwarantowania prawa do posługiwania się językiem mniejszości w kontaktach z administracją publiczną. Poprawki proponowane przez EFHR dotykają również zagadnienia oznakowania topograficznego na obszarach zamieszkiwania przez mniejszości narodowe. Przedstawione poprawki opierają się przede wszystkim na ratyfikowanej przez Litwę Konwencji Ramowej Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych z 1995 r. (którą Litwa związała się w 2000 r.). Aby dobrze zrozumieć zakres problematyki trudności z jakimi spotykają się mniejszości narodowe na Litwie warto zapoznać się z artykułem EFHR na temat samego projektu ustawy, z którym można zapoznać się pod linkiem: Ochrona mniejszości narodowych – prace nad zmianami legislacyjnymi – EUROPEJSKA FUNDACJA PRAW CZŁOWIEKA (efhr.eu). 

Poniżej znajdują się opisy i powody wszystkich uwzględnionych poprawek. Z szczegółowym planem poprawek proponowanych przez naszą organizację w języku polskim można zapoznać się tutaj. 

Plan proponowanych poprawek w języku litewskim znajduje się tutaj.

Poprawka 1: Artykuł 1. Cel ustawy

W art.1 EFHR precyzuje, że celem ustawy jest nie tylko ochrona mniejszości narodowych, ale również praw i wolności osób należących do tych mniejszości. Fundacja proponuje także koncepcję integracji obywatelskiej i społecznej oraz równego traktowania osób bez względu na pochodzenie narodowe, co odzwierciedla zobowiązania wynikające z międzynarodowej ochrony praw człowieka, zwłaszcza z art. 1 Konwencji ramowej Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych. Wzmocnienie celów ustawy poprzez uwzględnienie integralnego podejścia do ochrony mniejszości narodowych oraz ich praw i wolności, jak również podkreślenie roli państwa i organów administracji w tworzeniu warunków dla integracji społecznej i równego traktowania wszystkich obywateli, jest zgodne z duchem współpracy międzynarodowej oraz zasadami demokratycznego państwa prawa.

Poprawka 2: Artykuł 2. Podstawowe pojęcia niniejszej ustawy

Proponowana zmiana rozszerza definicję mniejszości narodowej o dodatkowe kryteria, takie jak świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej oraz utożsamianie się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. To ważne aspekty, które czynią definicję bardziej kompletną, uwzględniając więź historyczną oraz poczucie przynależności narodowej. Z ustawy EFHR zaproponowała także usunięcie definicji osoby należącej do mniejszości narodowej, ponieważ jest to osoba, która należy do mniejszości narodowej w rozumieniu art. 2 ust. 1 i nie wydaje się konieczne jej dodatkowe definiowanie. Z tego powodu, ale także dla zachowania klarowności i zwięzłości tekstu, zdecydowano się usunąć tę definicję.

Poprawka 3: Artykuł 4. Prawo wyboru przynależności do mniejszości narodowej

Zmiana w tekście sformułowania „do publicznego ujawnienia swojej tożsamości narodowej” na sformułowanie „do publicznego ujawnienia swojej tożsamości narodowej lub do ujawnienia swojego pochodzenia i języka mniejszości” ma na celu uwzględnienie szerszego spektrum elementów, które mogą być związane z tożsamością narodową osoby należącej do mniejszości narodowej. Oprócz samej tożsamości narodowej, istotne jest również pochodzenie oraz język mniejszości, które mogą być integralną częścią tożsamości narodowej.

Poprawka 4: 

W rozdziale II (UŻYWANIE JĘZYKÓW MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH) niniejszej ustawy EFHR zaproponowała dodanie artykułu w brzmieniu: 

Artykuł x. Prawo do używania i pisowni imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości

1. Osoby należące do mniejszości mają prawo do używania i pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości, w szczególności do rejestracji w aktach stanu cywilnego i dokumentach tożsamości.
2. Imiona i nazwiska osób należących do mniejszości zapisane w alfabecie innym niż alfabet łaciński podlegają transliteracji.
3. Minister właściwy do administracji publicznej określi, w drodze rozporządzenia, sposób transliteracji, o której mowa w ust. 2, uwzględniając zasady pisowni języka mniejszości.

Proponowany artykuł wprowadza istotne gwarancje dotyczące praw osób należących do mniejszości narodowych, szczególnie w zakresie używania i pisowni imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości. Ta zmiana jest zgodna z postanowieniami artykułu 11 Konwencji Ramowej Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych (zwana dalej “Konwencją”), która wyraźnie określa prawo osób należących do mniejszości narodowych do używania swoich nazwisk i imion w języku mniejszości oraz do ich oficjalnego uznania zgodnie z przepisami państwowymi. Wprowadzenie tego artykułu jest zgodne z duchem i literą Konwencji Ramowej, ponieważ zapewnia osobom należącym do mniejszości narodowych możliwość korzystania z ich języka ojczystego również w sferze administracyjnej, w tym w rejestracji aktów stanu cywilnego i dokumentach tożsamości. Jest to istotny krok w kierunku ochrony i promowania tożsamości kulturowej mniejszości narodowych, zgodnie z międzynarodowymi standardami praw człowieka. Dodatkowo, ustanowienie Ministerstwa właściwego do administracji publicznej jako organu odpowiedzialnego za określenie sposobu transliteracji imion i nazwisk osób należących do mniejszości narodowych gwarantuje, że proces ten będzie oparty na zasadach pisowni języka mniejszości, co jest zgodne z zaleceniami Konwencji Ramowej. Ta precyzyjna regulacja pozwoli na spójną i skuteczną implementację prawa do używania i pisowni imion i nazwisk osób należących do mniejszości narodowych, zapewniając pełne poszanowanie ich kulturowej tożsamości.

Poprawka 5:

W rozdziale II (UŻYWANIE JĘZYKÓW MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH) niniejszej ustawy EFHR zaproponowała dodanie artykułu w brzmieniu: 

Artykuł y. Używanie języka mniejszości w kontakcie z organami administracji

Proponowany artykuł wprowadza istotne regulacje dotyczące używania języka mniejszości w kontakcie z organami administracji, co jest zgodne z postanowieniami artykułu 10 Konwencji Ramowej Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych. Poprzez zapewnienie możliwości używania języka mniejszości w kontaktach z organami administracji, artykuł ten wpisuje się w ducha poszanowania kulturowej tożsamości mniejszości narodowych oraz przestrzegania zasad równości i niedyskryminacji. Wprowadzenie prawa do używania języka mniejszości w kontaktach z organami administracji ma na celu ułatwienie komunikacji oraz dostęp do usług publicznych dla osób należących do mniejszości narodowych. Zapewnia to, że osoby te mogą wyrażać się oraz korzystać z usług administracyjnych w swoim języku ojczystym, co jest istotne dla zachowania i promocji ich tożsamości kulturowej.

Poprawka 6: 

W rozdziale II (UŻYWANIE JĘZYKÓW MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH) niniejszej ustawy EFHR zaproponowała dodanie artykułu w brzmieniu: 

Artykuł z. Urzędowy Rejestr Gmin

Artykuł wprowadza istotne regulacje dotyczące prowadzenia Urzędowego Rejestru Gmin, co ma kluczowe znaczenie dla realizacji prawa osób należących do mniejszości narodowych do używania ich języka jako języka pomocniczego w kontaktach z organami administracji. Przepis nakłada także obowiązek prowadzenia Urzędowego Rejestru Gmin ministerstwu właściwemu do spraw wewnętrznych oraz określa procedurę wpisu do Rejestru, która wymaga złożenia wniosku przez radę gminy. Zapewnia to  przejrzystość i zgodność z zasadami administracyjnymi, jednocześnie chroniąc integralność procesu decyzyjnego natomiast wymóg uzyskania zgody rady gminy na wprowadzenie języka pomocniczego oraz wskazanie konkretnego języka mniejszościowego jako języka pomocniczego ma na celu uwzględnienie lokalnych uwarunkowań oraz potrzeb społeczności.

Poprawka 7:

W rozdziale II (UŻYWANIE JĘZYKÓW MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH) niniejszej ustawy EFHR zaproponowała dodanie artykułu w brzmieniu:

Artykuł q. Nazwy topograficzne w językach mniejszości

Artykuł wprowadza możliwość używania tradycyjnych nazw w języku mniejszości obok urzędowych nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych oraz nazw ulic w obszarze gmin. Ta zmiana ma na celu promowanie kulturowej różnorodności oraz poszanowanie praw językowych osób należących do mniejszości narodowych i jest zgodna z artykułem 11 Konwencji Ramowej. Każda osoba z mniejszości narodowej ma prawo do swobodnego używania swojego języka w przestrzeni publicznej, a wprowadzenie dodatkowych nazw w językach mniejszości jest krokiem w kierunku zapewnienia równości językowej oraz wzmocnienia tożsamości kulturowej mniejszości narodowych na Litwie.

Poprawka 8:

W rozdziale II (UŻYWANIE JĘZYKÓW MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH) niniejszej ustawy EFHR zaproponowała dodanie artykułu w brzmieniu:

Artykuł w. Ustalenie liczby mieszkańców gminy należących do mniejszości

Artykuł został dodany w celu precyzyjnego określenia liczby mieszkańców gminy należących do mniejszości narodowych. Poprzez odniesienie się do wyników ostatniego spisu powszechnego jako podstawy dla tej liczby, artykuł ten zapewnia obiektywne i aktualne dane, co ułatwia podejmowanie decyzji dotyczących polityki mniejszościowej oraz dostosowanie działań administracyjnych do rzeczywistych potrzeb społeczności mniejszościowych.

Poprawka 9:

W rozdziale II (UŻYWANIE JĘZYKÓW MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH) niniejszej ustawy EFHR zaproponowała dodanie artykułu w brzmieniu:

Artykuł t. Tłumaczenie ustawy na język mniejszości

Artykuł wprowadza obowiązek przetłumaczenia niniejszej ustawy na języki mniejszości, co ma na celu zapewnienie dostępu do prawa, dotyczącego mniejszości, w języku ojczystym dla osób należących do mniejszości narodowych. Ta inicjatywa promuje równość językową i ułatwia zrozumienie oraz przestrzeganie przepisów prawnych przez całą społeczność, przyczyniając się do wzmocnienia więzi między kulturami oraz integracji społecznej.

Poprawka 10: 

Artykuł 6. Prawo do edukacji w języku mniejszości narodowej

EFHR proponuje w art. 6 dodanie dodatkowego ust. 3 przyjmującego postać:

3. Państwo zobowiązuje się podjąć środki w zakresie oświaty i badań naukowych, w celu szerzenia wiedzy o kulturze, historii, języku i religii ich mniejszości narodowych oraz większości ludności, poprzez zapewnienie odpowiednich możliwości kształcenia nauczycieli i dostępu do podręczników w językach mniejszości narodowych. Nad wdrażaniem środków nadzór sprawuje minister właściwy do spraw oświaty.

Zmiana ma na celu poszerzenie zakresu wsparcia dla edukacji w języku mniejszości narodowej. Poprzez dodanie nowego ustępu, który zobowiązuje państwo do podjęcia działań w celu propagowania wiedzy o kulturze, historii, języku i religii mniejszości narodowych oraz większości ludności, artykuł ten niesie ze sobą istotne korzyści. Zapewnienie odpowiednich możliwości kształcenia nauczycieli i dostępu do podręczników w językach mniejszości narodowych sprzyja integracji społecznej oraz wzmacnia więzi międzykulturowe. Nadzór nad wdrażaniem tych środków przez ministra właściwego do spraw oświaty gwarantuje skuteczność i spójność działań w obszarze edukacji, wspierając rozwój różnorodności kulturowej i językowej.

Poprawka 11:

Artykuł 9. Prawo do zachowania i rozwoju kultury, zwyczajów i języka

EFHR proponuje w art. 9 dodanie dodatkowego ust. 3 oraz ust. 4 przyjmujących postać:

3. Organy władzy publicznej są obowiązane podejmować odpowiednie środki w celu ochrony osób, które są obiektem dyskryminacji, wrogości lub przemocy, będących skutkiem ich przynależności do mniejszości.
4. Zabrania się stosowania środków mających na celu asymilację osób należących do mniejszości, jeżeli środki te są stosowane wbrew ich woli.

Zmiany przynoszą wzmocnienie ochrony praw osób należących do mniejszości narodowych i wspólnot narodowych. Dodanie nowych punktów wyraźnie nakreśla obowiązek organów władzy publicznej podejmowania działań w celu ochrony przed dyskryminacją, wrogością lub przemocą wynikającą z przynależności do mniejszości. Zakaz asymilacji narzuconej wbrew woli jednostek jest kolejnym krokiem ku zagwarantowaniu praw osób należących do mniejszości, co jest zgodne z założeniami konwencji ochrony praw mniejszości.

Poprawka 12:

Artykuł 12. Rada Wspólnot Narodowych

Zmiana art. 12 przynosi dodatkowy ustęp, który określa konkretne środki, jakie Rada Wspólnot Narodowych podejmuje w celu realizacji swoich zadań. Dzięki temu ustawa wyraźnie nakreśla działania, które Rada podejmuje w celu skutecznego wypełniania swojej roli doradczej i reprezentacyjnej. Współpraca z organami administracji rządowej i samorządu terytorialnego, a także z różnymi organizacjami społecznymi, zwiększa efektywność działań Rady oraz zapewnia lepsze zrozumienie i uwzględnienie potrzeb mniejszości narodowych we wszystkich aspektach życia społecznego.

Poprawka 13: 

W rozdziale VI (POSTANOWIENIA KOŃCOWE) niniejszej ustawy EFHR zaproponowała dodanie artykułu w brzmieniu: 

Artykuł u. Departament Mniejszości Narodowych

Ustanowienie Departamentu Mniejszości Narodowych jako instytucji odpowiedzialnej za działanie na rzecz mniejszości narodowych w ustawie jest krokiem w kierunku skuteczniejszej ochrony praw i potrzeb mniejszości narodowych na Litwie. Istniejąca od 2015 roku instytucja powinna znaleźć się w przepisach ustawy kompleksowo regulującej prawa mniejszości, które powinny regulować jej zadania oraz środki w działaniach na rzecz mniejszości narodowych. Departament powinien być odpowiedzialny za upowszechnianie wiedzy na temat mniejszości i ich kultury oraz inicjowanie badań nad sytuacją mniejszości, włączając w to problematykę dyskryminacji i strategii przeciwdziałania.

Poprawka 14:

Artykuł 14. Kształtowanie i realizacja polityki Państwa w dziedzinie mniejszości narodowych

Zmiana w tekście podkreśla znaczenie integracji mniejszości narodowych i państwa we wdrażaniu tego procesu. Zawiera również ustęp mówiący o promowaniu dialogu międzykulturowego, który jest doskonałym narzędziem integracji, promującym zrozumienie między różnymi grupami etnicznymi i narodowymi. 

Natomiast z całkowitą treścią projektu ustawy można zapoznać się tutaj. 

Jako przedstawiciele EFHR żywimy głęboką nadzieje, iż proponowane poprawki zostaną uwzględnione. Mimo zgłoszonego szeregu poprawek do proponowanego projektu chcielibyśmy jeszcze raz jednoznacznie wyrazić nasze wsparcie w wysiłkach na rzecz uchwalenia ustawy o mniejszościach narodowych. Wierzymy, że nasza współpraca w tej ważnej sprawie przyczyni się do budowy bardziej otwartego, tolerancyjnego i sprawiedliwego społeczeństwa na Litwie.