10 grudnia – Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka

10 grudnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka. Został on ustanowiony w dzień uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka – jednego z najważniejszych dokumentów w dziejach ludzkości. Deklaracja została już przetłumaczona na 530 języków i dialektów, a do tego jest posiadaczką Rekordu Guinnessa jako najczęściej tłumaczony dokument na świecie.

Jeszcze na początku XX wieku rozpoznanie i przestrzeganie praw człowieka leżało w kompetencji poszczególnych państw. Nie istniał żaden uniwersalny i prawnie wiążący katalog praw człowieka. Dopiero II wojna światowa skłoniła państwa do podjęcia próby utworzenia międzynarodowej platformy rozmów i działań, aby wspólnymi siłami nie dopuścić do powtórzenia błędów historii. Owym forum dyskusyjnym stała się Organizacja Narodów Zjednoczonych.

Na Konferencji w San Francisco, gdzie 26 czerwca 1945 roku podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych, powołującą do życia Organizację Narodów Zjednoczonych, blisko 40 organizacji pozarządowych zaapelowało o poświęcenie większej uwagi przestrzeganiu praw człowieka. W 1946 roku, Narody Zjednoczone utworzyły w obrębie swojego systemu Komisję Praw Człowieka, główne ciało legislacyjne ds. praw człowieka i organ pomocniczy Rady Gospodarczej i Społecznej. Nowo powstała Komisja, pod przewodnictwem Eleonory Roosevelt (USA), aktywistki w dziedzinie praw człowieka oraz wdowie po byłym prezydencie USA Franklinie Roosevelcie, podjęła się zdefiniowania praw człowieka i podstawowych wolności. Owocem jej prac, była przyjęta 10 grudnia 1948 roku przez Zgromadzenie Ogólne Powszechna Deklaracja Praw Człowieka.

Wskazując na przyrodzoną godność ludzką oraz niezaprzeczalność prawa do wolności i równości, Deklaracja była aktem bezprecedensowym. Stworzyła pierwszy filar praw człowieka oraz stanowiła swego rodzaju rdzeń, w oparciu o który dokonywał się proces ewolucyjnego powstawania międzynarodowego prawa specjalizującego się w ochronie praw człowieka.

Dziś poszanowanie praw człowieka stanowi fundament ustroju wszystkich państw demokratycznych. Od chwili narodzenia, każda jednostka jest obdarzona fundamentalnymi prawami, które stanowią integralną część jej tożsamości. Te prawa są ściśle powiązane z ludzkim byciem i przysługują każdemu z nas, niepodważalnie. Nie można ich zrzec się ani pozbyć. Każdemu człowiekowi przysługuje prawo do korzystania z własnych uprawnień i swobód, niezależnie od jego rasy, koloru skóry, płci, języka, wyznania, poglądów politycznych, pochodzenia etnicznego czy społecznego, majątku, urodzenia czy innego statusu. Chronione są także całe grupy – m.in. mniejszości narodowe, etniczne.

Prawa człowieka mają charakter uniwersalny, ponieważ obowiązują na całym świecie i przysługują każdemu, niezależnie od indywidualnych cech. Prawa człowieka są niezbywalne – nikt nie może wpłynąć na ich obowiązywanie, są to naturalne prawa człowieka, wynikające z niezbywalnej i przyrodzonej godności ludzkiej. Prawa człowieka są wzajemnie powiązane, współzależne i niepodzielne. Nie można wybierać, które z nich będziemy respektować – wszystkie z nich stanowią bowiem integralną i współzależną całość.

Katalog praw i wolności powstały w wyniku ewolucji koncepcji ochrony praw człowieka można podzielić na trzy zasadnicze grupy zwane generacjami:

Pierwsza generacja obejmuje fundamentalne, wynikające z natury ludzkiej prawa osobiste i polityczne (tzw. prawa wolnościowe) sformułowane w licznych dokumentach prawa wewnętrznego i międzynarodowego. Ochrona praw pierwszej generacji ma najdłuższą tradycję, bowiem rozpoczęła się już w Oświeceniu.

Druga generacja praw człowieka odnosi się do sfery materialnej oraz poziomu udziału w wykorzystywaniu dóbr materialnych przez poszczególnych członków wspólnoty. W drugiej generacji wyróżniamy prawa socjalne, ekonomiczne (gospodarcze) i kulturowe. Prawa socjalne mają na celu zapewnienie właściwych społecznych warunków życia i rozwoju jednostki oraz ochronę jednostek niezdolnych do samodzielnego funkcjonowania przed wykluczeniem społecznym. Prawa ekonomiczne dają jednostce możliwość uczestnictwa w mechanizmach rynkowych oraz umożliwiają bycie podmiotem tej gry, kulturowe natomiast umożliwiają uczestnictwo w wykorzystywaniu dóbr kultury i wpływają na rozwój duchowy i intelektualny jednostek.

Trzecią generację stanowią tzw. prawa solidarnościowe (kolektywne). W przeciwieństwie do praw pierwszej i drugiej generacji prawa kolektywne nie zostały w zasadzie skodyfikowane. Różnią się zasadniczo od poprzednich generacji solidarnościowym wymiarem (dwie pierwsze generacje opierają się na koncepcji praw indywidualnych, przypisanych do jednostek, a nie grup).

Pierwsza generacja:

• Prawo do życia
• Wolność sumienia
• Wolność wyrażania poglądów
• Prawo do informacji
• Prawo do sądu
• Prawo do tajemnicy korespondencji
• Bierne i czynne prawo wyborcze
• Prawo zrzeszania się
• Prawo równego dostępu do urzędów

Druga generacja:

• Prawo do pracy
• Prawo do wynagrodzenia
• Prawo do wypoczynku
• Prawo do ochrony zdrowia
• Prawo do zabezpieczenia społecznego
• Prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym
• Prawo do edukacji
• Prawo do swobodnych badań
• Prawo do wolności sztuki

Trzecia generacja:

• Prawo do pokoju
• Prawo do demokracji
• Prawo do rozwoju
• Prawo do zdrowego środowiska naturalnego
• Prawo do równości wszystkich ludów i narodów
• Prawo do własnych zasobów i bogactw naturalnych
• Prawo do wspólnego dziedzictwa przeszłości
• Prawo do ochrony danych osobowych

Generacje praw człowieka stanowią pewien schemat klasyfikacyjny przedstawiający ewolucję praw człowieka. Generacji praw nie należy utożsamiać z gradacją, ponieważ wszystkie one nawzajem się przenikają, uzupełniają i tworzą tym samym uniwersalny katalog praw człowieka.