Sukces Europejskiej Fundacji Praw Człowieka (EFHR) w walce o prawo do oryginalnej pisowni nazwisk. Kolejne orzeczenie przyznało prawo do nazwiska z literą „w”

Sąd Dzielnicowy m. Wilno nakazał Urzędowi Stanu Cywilnego Administracji Miasta Wilna zmianę nazwiska skarżącej na „Uwase”, wydanie nowego aktu małżeństwa uwzględniającego zmianę oraz zarejestrowanie narodzin dzieci skarżących pod nazwiskiem „Uwase”. Decyzja ta stała się już ostateczna.

W niniejszej sprawie sąd stwierdził, że Wnioskodawcy zawarli związek małżeński w 2015 roku. Podczas procedury rejestracji małżeństwa w Urzędzie Stanu Cywilnego, skarżąca została poinformowana o tym, że nie otrzyma brytyjskiego nazwiska po mężu w oryginalnym brzmieniu, tj. „Uwase” i w zamian zaproponował jej litewskie brzmienie nazwiska – „Uvase”. Na skutek tego wnioskodawczyni zachowała swoje dotychczasowe nazwisko. W marcu 2021 roku skarżąca złożyła wniosek w Urzędzie Stanu Cywilnego Administracji Miasta Wilna o zmianę nazwiska na „Uwase”. Urząd postanowił odrzucić wniosek, stwierdzając, że nie ma prawnych możliwości jego uwzględnienia. Małżeństwo mieszkające na co dzień w Wielkiej Brytanii posiada dwójkę dzieci: córkę i syna. W marcu tego roku skarżąca zwróciłą się z jeszcze jednym wnioskiem, tym razem dotyczącym zarejestrowania narodzin obydwu dzieci na Litwie pod nazwiskiem „Uwase”. Urząd ponownie odrzucił wniosek z powodu braku podstawy prawnej. Wnioskodawcy podnoszą, że wyżej wymienione ustalenia naruszają prawa rodzinne i uzasadnione interesy skarżących.

Ustawodawstwo krajowe Republiki Litewskiej chroni prawo osób fizycznych do nazwiska i innych aspektów ich tożsamości. Dokładna podstawa prawna to artykuł 2.20(1) Kodeksu Cywilnego Republiki Litewskiej, który stanowi, że każdy człowiek ma prawo do swojego imienia. Pojęcie „imię” jest interpretowane szeroko i obejmuje nie tylko imię (imiona), ale również nazwisko i pseudonim. Natomiast punkt 23 Zasad rejestracji aktów stanu cywilnego, zatwierdzonych rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości Republiki Litewskiej z dnia 28 grudnia 2016 roku traktuje, że akty stanu cywilnego sporządza się w języku litewskim. Stąd, Urząd Stanu Cywilnego nie był w stanie sprostać żądaniom skarżącei i zaproponował nazwisko „Uvase” – przystosowane do języka litewskiego, w którym litera „w” nie istnieje. Tak więc, z jednej strony, obecnie obowiązujące ustawodawstwo krajowe nie przewiduje możliwości dokonywania wpisów w aktach stanu cywilnego w alfabecie nielitewskim, z drugiej strony istnieje szereg aktów szczebla międzynarodowego, które chronią prawo do nazwiska w niezmienionej formie. Ze względu na wyzwania, jakie stawia współczesne społeczeństwo, litewski sąd nie kierował się w tym przypadku jedynie krajowym ustawodawstwem, a wziął pod uwagę również orzecznictwo unijnego Trybunału Sprawiedliwości („Trybunał Sprawiedliwości”).

Sąd Dzielnicowy m. Wilno zwrócił uwagę, że według orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, imię i nazwisko osoby jest jednym z elementów składowych jej tożsamości i życia prywatnego, które podlegają ochronie na podstawie art. 7 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Wprawdzie litera prawna nie odnosi się jednoznacznie do imienia i nazwiska, a do ochrony życia prywatnego i rodziny, ale należy mieć na uwadze, że nazwisko jest środkiem identyfikacji osoby i przypisania jej do określonej rodziny. O czym mówi Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 maja 2011 roku (sprawa C-391/09 – Runevič-Vardyn i Wardyn). W orzecznictwie Trybunał Sprawiedliwości podkreśla, że odmowa zmiany imion i nazwiska obywatela państwa członkowskiego oraz uznania imion i nazwiska nabytych w innym państwie członkowskim może stanowić ograniczenie swobód przyznanych w art. 21 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej („TFUE”), jeżeli ma ona charakter powodujący dla tego obywatela „poważne niedogodności” na płaszczyźnie administracyjnej, zawodowej i prywatnej.

Sąd Dzielnicowy m. Wilno powołał się również na sprawę rozstrzygniętą przez Komitet Praw Człowieka ONZ w 2010 r. w sprawie Leonid Raihman przeciwko Łotwie. Komitet po rozpatrzeniu wniosku skarżącego Leonîds Raihmans o zmianę nazwiska na jego pierwotną formę „Leonid Raihman” uznał odgórną zmianę imienia i nazwiska za nieuzasadnioną i stanowiącą arbitralną ingerencję w życie prywatne skarżącego oraz stwierdził naruszenie art. 17 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Oświadczył, że przymusowa zmiana imienia i nazwiska stanowi bezprawną ingerencję w życie prywatne jednostki i narusza prawa człowieka.

W istocie takie samo rozumowanie przedstawił Sąd Dzielnicowy m. Wilno w decyzji z dnia 29 kwietnia 2021 r. (zob. https://www.efhr.eu/2021/10/06/sad-podjal-kolejna-decyzje-o-zarejestrowaniu-nazwiska-w-jego-pierwotnej-formie-litwince-i-jej-corce-przyznano-prawo-do-poslugiwania-sie-nazwiskiem-z-uzyciem-litery-w/). 

Ze wspomnianego wyżej orzecznictwa wynika bezpośrednio, że używanie własnego imienia i nazwiska jest integralną częścią prawa do życia prywatnego i rodzinnego, a ingerencja państwa w tym zakresie poprzez zakazanie oryginalnej pisowni imienia i nazwiska danej osoby może być dokonana tylko wtedy, gdy jest proporcjonalnym środkiem do osiągnięcia uzasadnionych celów. Co więcej, dane z Rejestru Mieszkańców pokazują, że w ważnych osobistych dokumentach wydanych przez Republikę Litewską widnieją imiona i nazwiska obywateli Litwy z literą „w”. Nie mówimy więc o przypadku całkowicie odosobnionym, a skoro na Litwie zamieszkuje sporo osób noszących nazwiska i imiona zawierające łacińską literę „w”, to jest oczywiste, że wnioskodawczyni również powinna mieć możliwość zarejestrowania swojego małżeńskiego nazwiska w litewskich dokumentach w jego oryginalnej formie, inaczej mielibyśmy do czynienia z bezpodstawną dyskryminacją.

Europejska Fundacja Praw Człowieka (EFHR) udziela pomocy prawnej osobom dotkniętym problemem oryginalnej pisowni imion i nazwisk w dokumentach osobistych. Pomocy prawnej udzielają prawnicy EFHR. Pomoc prawna obejmuje porady, sporządzanie dokumentów i reprezentowanie w sądzie. Wszystkich zainteresowanych zachęcamy do rejestracji drogą mailową na adres info@efhr.eu lub telefonicznie pod numerem + (370) 691 50 822.