Projekt edukacyjny „Europejczycy, Polacy, Obywatele”, Temat II: Władza (1)

Europejska Fundacja Praw Człowieka (EFHR) przedstawia innowacyjny edukacyjny projekt „Europejczycy, Polacy, Obywatele“, który ma za cel wdrożenie nowoczesnego programu nauczania przedmiotu wiedza o społeczeństwie (WOS). 

Przez 12 tygodni w piątkowych wydaniach “Kuriera Wileńskiego” będą ukazywały się artykuły z poszczególnych tematów WOS. Każdą środę o godz 17.40 tematy te będą przedstawiane na antenie radia “Znad Wilii”.

Po ukończeniu kursu uczestnicy rozwiążą test poprzez internet i będą mieli możliwość wygrać tablet, telefon komórkowy, iPod i inne nagrody! Wszyscy uczestnicy  otrzymają dyplomy.

Weź udział w projekcie! Bądź świadomym obywatelem! Formularz, regulamin i więcej informacji na stronie http://wos.efhr.eu/ 

Temat II: Władza (1)

Między ludźmi występują różnego rodzaju zależności, które tworzą pewną więź społeczną, decydując równocześnie o kształtowaniu wielu odmian życia zbiorowego. Formy te decydują o tym, że człowiek w rzeczywistości jest istotą społeczną. „Właściwością człowieka odróżniającą go od zwierząt jest to, że, jako jedyny ma on zdolność rozróżniania dobra i zła, sprawiedliwości i niesprawiedliwości (…) – zaś zespolenie takich istot stanowi rodzinę i społeczność.” W ten sposób grecki filozof Arystoteles określił człowieka, uznając go za istotę społeczną.

Socjologowie wyróżniają trzy typy więzi społecznych. Pierwsza z nich, tzw. więź „naturalna”, wynika ze wspólnego pochodzenia członków. Przykładem temu służy przede wszystkim powiązanie łączące członków jednej rodziny. Kolejną więź społeczną – tzw. więź „zrzeszeniową”, dobrowolnie tworzą ludzie należący do organizacji społecznych lub pozostający między sobą w zależnościach służbowych. Na przykład, klasa szkolna albo grupa współpracowników, pracujących w jednej firmie. W tym wypadku należy zwrócić uwagę na dobrowolny charakter więzi, ponieważ trzeci typ więzi społecznej, określany mianem więzi „stanowionej”, jest przykładem powiązania narzuconego jednostce z zewnątrz, niekiedy nawet z użyciem siły. W takiej sytuacji znajduje się osoba osadzona w więzieniu lub pełniąca służbę wojskową. Więzi społeczne decydują o tym, że pewna liczba osób nie stanowi przypadkowego zbioru osób, ale tworzy wyodrębnioną całość. Na przykład, więź społeczna nie łączy osób, które są razem w jednym i tym samym miejscu publicznym, na przykład – na dworcu, w muzeum itd.

Najważniejszym przejawem życia zbiorowego ludzi jest przynależność do grup społecznych. Przynależność do grupy społecznej, którą według ustaleń socjologów tworzą przynajmniej trzy osoby, pozwala człowiekowi zaspokoić ważne dla niego potrzeby, a także konieczna jest do tego, aby jednostka zdobywała informacje i doświadczenia, których nie może osiągnąć samodzielnie. Przykładem grup społecznych może być rodzina, grupa rówieśnicza, związek zawodowy itd. Chociaż każdy z nas w rzeczywistości jest przekonany o swojej unikalności, musimy jednak się zgodzić, że nasza „unikalność i geniusz” również potrzebuje uznania, którego oczekiwać możemy tylko od innych ludzi, tylko żyjąc w społeczeństwie. Na przykład, potrzebujemy dzielić się informacją oraz zdobywać ją od innych.

Właśnie społeczeństwo jest najbardziej złożoną formą życia zbiorowego ludzi. Jest trwałe, gdyż istnieje przez wiele pokoleń ludzkich i rozwija się dzięki przyrostowi naturalnemu lub napływowi osób z zewnątrz. Członkowie społeczeństwa przestrzegają określonych form zachowania się, które wyraża wspólna kultura. Społeczeństwo dąży do samowystarczalności, chcąc zaspokajać jak najwięcej potrzeb swoich członków. Jest zorganizowane pod względem ekonomicznym oraz politycznym, co zwykle wyraża się poprzez posiadanie własnego państwa.

O swoich prywatnych sprawach każdy człowiek decyduje sam. Tymczasem w sprawach publicznych niezbędne jest porozumienie oraz zgodne i zorganizowane działanie wszystkich grup społecznych. W jaki sposób możliwie jest zapewnienie takiego działania, uwzględniając istnienie różnorodności zdań i opinii? Grupa ludzi, jako całość może podjąć wspólną decyzję i zapewnić jej wykonanie tylko w tym przypadku, jeżeli wszystkim jej członkom pasuje się dane rozwiązanie. Wspólną decyzję dyktuje lider grupy. Człowiek staje się liderem wtedy, kiedy potrafi przekonać albo w jakiś inny sposób nakłonić innych, aby zgodzili się mu podporządkować. Wówczas między liderem a resztą członków grupy zawiązuje się szczególny stosunek władzy. Władza – to specyficzny stosunek między ludźmi, w którym jeden człowiek podporządkowuje się woli drugiego. Aby mogła zaistnieć władza, musi być ten, który rozkazuje i ten, który słucha rozkazów.

Władza towarzyszy zbiorowościom ludzkim od początku ich istnienia. Współdziałanie zawsze wymagało podejmowania licznych decyzji, a także ich egzekwowania, nierzadko wbrew woli niektórych członków grupy. Osoby rządzące w różnych epokach miały ogromny wpływ na życie wielu ludzi i zawsze znajdowały się na szczytach wspólnotowych hierarchii.

Doprowadzić do sytuacji, w której jedna osoba podporządkowuje się woli innej, można tylko posiadając określone środki – tzw. źródła władzy. Zmusić innych do wykonywania poleceń można: stosując przemoc, oszukując, przekonując, podkupując lub grożąc, może zaistnieć również taka sytuacja, kiedy jednostka samodzielnie i dobrowolnie podejmuje decyzję o podporządkowaniu się liderowi. W wypadku, gdy wszystkie te środki okazują się nieskuteczne, a polecenie lub rozkaz nie zostają wykonane, stosunek władzy nie występuje.

Badaczy życia społecznego zajmowało zawsze pytanie, dlaczego i w jaki sposób pojawiają się liderzy grup oraz na czym opiera się ich moc rozkazywania innym. Wyłanianie się liderów grup społecznych jest procesem złożonym. Psychologowie twierdzą, że niektórzy członkowie grupy potrafią lepiej od innych pojmować istotę zaistniałej sytuacji problemowej, zaproponować najbardziej możliwe do zaakceptowania przez innych rozwiązanie i wreszcie podejmują się odpowiedzialności za konsekwencje takiej decyzji. Tymczasem inne osoby, stanowiące większość, z przyjemnością zrzekają się odpowiedzialności na rzecz innych, a jednocześnie gotowi są podporządkować się wspólnej, najczęściej podyktowanej przez lidera decyzji. Wówczas, gdy w grupie społecznej pojawia się instytucja lidera, władza staje się z reguły jawna i łatwo jest ustalić, kto podyktuje ostateczną decyzję w grupie.

W zależności od wielkości grup, zmienia się też pozycja lidera. W małych grupach liderzy są z reguły nieformalni, tzn., nikt ich nie wybiera i nie mianuje. Na przykład w grupie koleżeńsko-przyjacielskiej. Tymczasem w grupach dużych, których członkowie nawet fizycznie nie są w stanie zebrać się w jednym miejscu i wspólnie coś uradzić, musi zostać wprowadzona specjalna instytucja lidera. Na przykład – w partiach politycznych. Termin „instytucja” (łac. institutio – urządzenie, urząd) oznacza nie konkretnego człowieka czy organizację, lecz całokształt określonych, stale pełnionych funkcji. Istnienie instytucji lidera oznacza, że koniecznie występować musi osoba, której nadane zostały prawa oceny sytuacji problemowych, z jakimi styka się grupa i podejmowania w imieniu członków grupy decyzji, dotyczących spraw ogółu. W tym wypadku ważna jest nie sama konkretna osoba, lecz to, że istnieją określone specyficzne obowiązki, których stałe wykonywanie powierzone jest tej osobie. W skali państwa, natomiast rola lidera przypada rządowi i szefowi rządu – najczęściej prezydentowi czy królowi.