Pisownia imion i nazwisk w Polsce oraz możliwość ich zmiany

Polska w ostatnich latach dokonała szeregu zmian w prawodawstwie z zakresu pisowni imion i nazwisk, a także zasad zmiany imienia i nazwiska. Wydaje się, że Polska może być dobrym przykładem tego, jak uwzględniając potrzeby różnych grup społecznych i wymogi prawa międzynarodowego dostosować prawo krajowe w tak delikatnej materii jak imiona i nazwiska.

W polskim prawie nie ma jednej, całościowej ustawy dotyczącej zasad pisowni imion i nazwisk w oficjalnych dokumentach. Nie znaczy to jednak, że prawo tej kwestii w ogóle nie reguluje. Przeciwnie, odpowiednie przepisy możemy znaleźć w szeregu ustaw i rozporządzeń.

Największe znaczenie ma tu ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z 2005 r.. Zgodnie z art. 7 tejże ustawy osoby należące do mniejszości mają prawo do używania i pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości. Dotyczy to w szczególności rejestracji w aktach stanu cywilnego i dokumentach tożsamości. Zgodnie z tymi przepisami zatem obywatelka Litwy, która poślubiła w Polsce Litwina o nazwisku „Musiulis” będzie mogła w Polsce nosić nazwisko „Musiulė” lub „Musiulienė”, a więc przyjęte zgodnie z litewskimi zasadami nazewnictwa. Oczywiście będzie mogła także przyjąć nazwisko męża w formie niezmienionej lub pozostać przy nazwisku panieńskim.

Ta sama ustawa wskazuje, iż imiona i nazwiska osób należących do mniejszości zapisane w alfabecie innym niż alfabet łaciński, a więc np. cyrylicą, podlegają transliteracji. Szczegółowe zasady transliteracji określa odpowiednie rozporządzenie.

Z kolei ustawa o języku polskim z 1999 r., której celem jest ochrona języka polskiego, już w art. 2 przewiduje, że żadne jej postanowienia nie mogą naruszać praw mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym.

Trzeba jednak pamiętać, że nie wszyscy cudzoziemcy mieszkający w Polsce zaliczają się do mniejszości narodowych. Ustawa o mniejszościach bowiem bezpośrednio wskazuje, że do mniejszości narodowych należą Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy i Żydzi, a do mniejszości etnicznych: Karaimi, Kaszubi, Łemkowie i Tatarzy. Co w przypadku innych narodowości? Tego przepisy dokładnie nie precyzują.

Pomocna może się tu okazać Prawo o aktach stanu cywilnego z 2014 r., która zastąpiło ustawę z 1986 r. Zgodnie z postanowieniami tej ustawy, urzędnik stanu cywilnego dokonując transkrypcji zagranicznego dokumentu stanu cywilnego przenosi treść zagranicznego dokumentu bez żadnej ingerencji w pisownię imion i nazwisk. Urzędnik może dostosować pisownię do reguł pisowni języka polskiego tylko na wniosek zainteresowanej osoby. Dokładnie te same zasady obowiązują przy odtwarzaniu zagranicznego dokumentu stanu cywilnego.

Do pisowni nazwisk odnosi się także rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad sporządzania aktów stanu cywilnego z 1998 r. (uwaga: rozporządzenie uchylone 2015-03-01), które przewiduje, iż pisownia poszczególnych wyrazów w aktach stanu cywilnego powinna być zgodna z obowiązującą normą ortograficzną, z wyjątkiem pisowni nazwisk, która może uwzględniać pisownię tradycyjną (§2 ust. 2).

W kwestii pisowni imion wypowiadał się również Wojewódzki Sąd Administracyjny (WSA) w Rzeszowie w sprawie II SA/Rz 501/05 w 2006 r. Sędziowie uznali za bezskuteczne działanie urzędu stanu cywilnego, który w odpisie aktu małżeństwa zapisał drugie imię wnioskującego w brzmieniu „Feliks”, chociaż tak wynikało z aktu urodzenia wynikała forma „Felix”. Urząd przekonywał, że akt urodzenia został wydany jeszcze za czasów administracji pruskiej, a w związku z tym, iż polski jest obecnie językiem urzędowym pisownię imion należy dostosować do zasad polskiej ortografii. WSA odrzucił taką argumentację. Zwrócono przede wszystkim uwagę, że urząd nie ma uprawnień do ingerencji w imię danej osoby w odpisie aktu małżeństwa, który sam w sobie nie jest aktem stanu cywilnego. Chcąc dostosować imię do zasad pisowni polskiej, urząd zgodnie z ustawą w zmianie imienia i nazwiska powinien najpierw wydać stosową decyzję. Sędziowie podkreślili, że imię należy traktować jako nazwę własną, która z mocy prawa wyłączona jest z zakresu stosowania ustawy o języku polskim. Ponadto, wskazano, że imię jako znak rozpoznawczy osoby fizycznej, może być traktowane jako dobro osobiste

Na marginesie, warto podkreślić, że nowa ustawa Prawo o aktach stanu cywilnego wprowadza zmiany w zakresie nadawania imion. Zgodnie z nowymi rozwiązaniami możliwe będzie nadawanie dzieciom imion obcego pochodzenia niezależnie od obywatelstwa i narodowości rodziców. Ponadto, wprowadzono możliwość nadawania imienia, które nie wskazuje na płeć dziecka, ale jest powszechnie przypisane do danej płci, np. Mercedes dla dziewcząt. Rodzice przy wyborze imienia będą musieli pamiętać, że nie może być ono zdrobniałe, uwłaczające ani ośmieszające. Nadal będzie obowiązywał przepis mówiący, że dziecku można nadać maksymalnie dwa imiona. Decyzja o tym czy zaproponowane przez rodziców imię spełnia wymagania przewidziane przez przepisy należy do kierownika urzędu stanu cywilnego.

W 2008 r. z kolei zmieniły się zasady zamiany imion i nazwisk. Uchwalona wówczas ustawa przyniosła szereg liberalnych zmian w tym zakresie. Przede wszystkim prawem do zmiany imienia i nazwiska objęto także mieszkających w Polsce uchodźców. Za istotny powód do zmiany imienia lub nazwiska uznano zmianę na imię lub nazwisko noszone zgodnie z przepisami prawa państwa, którego obywatelstwo również się posiada. Chodzi zatem o ujednolicenie w perspektywie międzynarodowej imienia i nazwiska osoby legitymującej się paszportami kilku państw. Co więcej, w takiej sytuacji dana osoba będzie mogła posiadać więcej niż dwa nazwiska, co stanowi wyjątek od ogólnie przyjętej zasady. Utrzymano jednak zasadę posiadania maksymalnie dwóch imion. Zmiany te jest pokłosiem sprawy C-148/02 Carlos Garcia Avello przeciwko Belgii rozpatrywanej przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w której Trybunał uznał prawo obywateli Unii Europejskiej do noszenia nazwiska, do którego są uprawnieni zgodnie z prawem i tradycją innego państwa członkowskiego.

Wprowadzone zmiany pozwalają także na zmianę formy nazwiska na męską lub żeńską. W praktyce oznacza to, że kobieta będzie mogła zmienić nazwisko z „Kowalska” na „Kowalski”. Już wcześniej zniesiono obowiązek pracowników urzędu stanu cywilnego do dostosowywania formy nazwiska do płci danej osoby. Utrzymano natomiast restrykcyjne przepisy odnośnie nadawania nazwisk historycznych, czy „wsławionych w dziedzinie kultury, nauki, działalności politycznej, społecznej albo wojskowej”. Aby móc zmienić nazwisko na np. Wałęsa, Kopernik czy Konopnicka trzeba będzie udowodnić, że posiada się członków rodziny noszących takie nazwisko.

Liberalizacja prawa polskiego w zakresie nadawania imion i nazwisk oraz ich zmiany wychodzi naprzeciw zmiano zachodzącym w polskim społeczeństwie oraz służy dostosowaniu polskiego prawa do przepisów unijnych i polskich zobowiązań międzynarodowych. Zmiany te niewątpliwie wiążą się także ze wzrastającą liczbą cudzoziemców w Polsce i potrzebą dostosowania prawa do celów polityki migracyjnej.

EFHR

Wykaz przywoływanych aktów prawnych:

• Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim, Dz.U. 1999 nr 90 poz. 999.
• Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, Dz.U. 2005 nr 17 poz. 141.
• Ustawa z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska, Dz.U. 2008 nr 220 poz. 1414.
• Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego, Dz.U. 2014 poz. 1741.
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 października 1998  w sprawie szczegółowych zasad sporządzania aktów stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczenia oraz wzorów aktów stanu cywilnego, ich odpisów, zaświadczeń i protokołów, Dz.U. 1998 nr 136 poz. 884.
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 maja 2005 r. w sprawie sposobu transliteracji imion i nazwisk osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych zapisanych w alfabecie innym niż alfabet łaciński, Dz.U. nr 102, poz. 855.